Uyuşturucu testleri nasıl yapılır ve saç boyasının bu testleri etkileme ihtimali var mı? Bilimsel araştırmalar ne diyor?
Son günlerde basın, TV ve futbol camiasındaki uyuşturucu madde gözaltıları, özellikle sosyal medyada hararetli tartışmalara sebebiyet veriyor.
Gözaltına alınan isimlerin ve iddia edilen olayların yanı sıra uyuşturucu testlerinin nasıl yapıldığı da merak konusu. Özellikle de saç boyasının bu testleri etkileyip etkilemeyeceğine dair bir dizi iddia dolaşıyor.
Peki, uyuşturucu testleri nasıl yapılır ve saç boyasının bu testleri etkileme ihtimali var mı?
Testler nasıl yapılıyor?
Uyuşturucu testleri, kullanılan maddenin vücutta bıraktığı kalıntıları (metabolitleri) tespit etmek amacıyla yapılıyor. Saç testi, özellikle uzun süreli ve geriye dönük kullanım geçmişini göstermesi bakımından "altın standart" olarak kabul ediliyor.
İdrar testi son birkaç günü gösterirken, saç testi aylarca öncesine ait veriler sunabiliyor.
Zira bir madde tüketildiğinde, kan dolaşımına karışıp saç köklerini besleyen damarlar aracılığıyla saçın büyüme merkezine, yani kıl köklerine (folikül) ulaşıyor. Madde, saç telinin iç kısmına (medulla) hapsoluyor ve saç uzadıkça, uyuşturucu kalıntıları da saç teliyle birlikte dışarı doğru taşınarak kayıt oluşturuyor. Ancak madde kullanıldıktan sonra saçın deri üzerine çıkması yaklaşık 5 ila 10 gün sürüyor. Bu yüzden saç testi "dün kullanılan" maddeyi tespit etmek için uygun değil.
Test sürecinde genellikle başın tepe bölgesinde saç derisine en yakın noktadan yaklaşık 90-120 adet saç telinden oluşan (yaklaşık bir kurşun kalem kalınlığında) bir tutam kesiliyor.
Kişinin başında saç yoksa; göğüs, koltuk altı veya bacak kılları da kullanılabilir. Vücut kılları daha yavaş büyüdüğü için 12 aya kadar sonuç verebilir.
Örnekler önce kontaminasyonu -örneğin havadaki dumanı- temizlemek için yıkanıyor ve hassas cihazlarla analiz edilyor.
Uyuşturucu saçta ne kadar kalıyor?
Medikal ilaç sitesi Drugs.com'a göre, genellikle yaklaşık 90 güne kadar (yaklaşık 3 ay) geriye dönük uyuşturucu madde kullanımı saçlar aracılığıyla tespit edilebiliyor. Standart saç testinde yaklaşık 3 ila 4 cm'lik bir saç tutamı kullanılıyor.
Üsküdar Ünivesitesi'nde Rektör Yardımcısı ve aynı zamanda Adli Bilimler Bölümü Başkanı Sevil Atasoy, Gazeteci Ertuğrul Özkök’e yaptığı açıklamada, "Saç bir ağacın yaş halkaları gibidir. Her santiminde geçmiş bir aya ait bulgular kalır," demişti.
"Mesela son bir ay içinde uyuşturucu kullandıysanız, bu o bir santimlik saçta kayıtlıdır. 10 santim saçınız varsa, burada son 10 aya ait bulgular vardır."
Atasoy, "Saç kısa kesilmişse sadece son bir aya ait kullanım bilgisi elde edebilirsiniz. Ama uzunsa mesela 10 santim ise o zaman son 10 aya ait bilgi elde edersiniz. Bu da sürekli kullanıcı olup olmadığınızı gösterir. Bu konuda da kadınlar dezavantajlıdır. Çünkü çoğunun saçı erkekten çok uzundur," diye de eklemişti.
Saç rengi fark yaratır mı?
Araştırmalara göre saç renginin bu türden uyuşturucu testlerinde fark yaratması mümkün. Zira saçtaki melanin pigmenti (özellikle koyu renkteki eumelanin) bazı uyuşturucu maddelerin saç teline daha fazla bağlanmasına yol açabiliyor. Bu durum, test sonuçlarının yorumlanmasında dikkat edilmesi gereken bir faktör.
Örneğin ABD'de yapılan bir çalışmada siyah saçta kodein yoğunluğunun kahverengi, sarı ve kızıl saçlara kıyasla çok daha yüksek olduğu görülmüştü.
Atasoy da söz konusu röportajında, "İncelik ve kalınlık değil ama koyu renk açık renk saça göre daha fazla bilgi depolar. Yani koyu renk saçlılar sarışınlara göre dezavantajlıdır," ifadelerini kullanmıştı.
Yine de uzmanlar bu etkinin, test sonuçlarının “pozitif/negatif” yorumunu doğrudan belirlemeyeceğini, ancak miktar ve konsantrasyon seviyelerini etkileyebileceğini vurguluyor. Birçok laboratuvarda saç rengi konusu testler yapılırken göz önünde bulunduruluyor.
Saç boyası sonuçları etkiler mi?
Kamuoyunda en çok tartışılan konulardan biri saç boyası. Örneğin, bir kişinin uyuşturucu madde kullandıktan sonra saçını boyattığında adli test sonuçlarının değişip değişmeyeceği merak ediliyor.
Boya ve perma gibi kozmetik saç işlemleri saçtaki bazı uyuşturucuların ölçümde çıkan miktarını azaltabilir çünkü kimyasallar saç yapısını değiştiriyor. Ancak araştırmalar, bu işlemlerin uyuşturucu testlerinin negatif çıkmasını sağlamadığını gösteriyor.
Bilimsel bir çalışma, işlem görmüş saçın pozitif sonuçlar vermeye devam ettiğini ve boyalı saçın, rutin adli örneklerde işlem görmemiş saça kıyasla uyuşturucu tespiti için "işe yaramaz" olarak tanımlanamayacağını ortaya koymuştu. Bazı deneysel çalışmalar ekstrem derecede güçlü ağartıcıların belirli uyuşturucu türlerinde metabolitleri kritik eşiğe düşürebileceği yönünde uyarılara neden olsa da bunlar genellenemedi ve pratikteki testlerin işleyişine uyarlanamadı.
Ancak yine bir araştırmaya göre, saç korteksine nüfuz eden ve oksidasyon (örneğin, hidrojen peroksit) içeren kalıcı saç boyaları yüzeysel, oksidatif olmayan boyalara göre uyuşturucu seviyelerini daha az gösterebiliyor.
Öte yandan, adli laboratuvarlar genellikle yorumlamada kozmetik saç işlemlerini göz önünde bulunduruyor.