DSÖ yönetmeliği, ülkelerin çekilmesine izin veren yasal bir mekanizmaya sahip değildir. Ama bu çekilemeyecekleri anlamına gelmiyor.
REKLAM
ABD Başkanı Donald Trump'ın geçen ay Dünya Sağlık Örgütü'nden (DSÖ - WHO) çekilme kararı dünya çapında bir domino etkisi yarattı.
Arjantin Devlet Başkanı Javier Milei de Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı olan DSÖ'den çekilme sürecini başlatırken, Macaristan lideri Viktor Orban da açıkça örgütten çıkmayı düşündüğünü açıkladı. İtalya'da sağcı politikacılar ve sağlık bakanı da örgütten çıkıp çıkmama konusunda fikir ayrılığına düştü.
Ancak bu dünya liderleri, örgütün 1946'da kurulduğu zamanki yasal çerçeve nedeniyle DSÖ'den fiilen çekilmenin o kadar da kolay olmayabileceğini görebilirler.
DSÖ'nün baş hukuk sorumlusu Steven Solomon bu ayın başlarında gazetecilere verdiği demeçte, "Bu anlamda, bunun basit olmadığını söylemek doğru olur," dedi.
Dünya üzerindeki neredeyse her ülke DSÖ'nün bir üyesidir.
Üye olduklarında, örgütün rolünü ve sorumluluklarını belirleyen bir yönetmelik imzalıyorlar. Örneğin hükümetlerin sağlık hizmetlerini iyileştirmelerine yardımcı olmak ve hastalıkları ortadan kaldırmaya çalışmak gibi.
Uluslararası bir anlaşma olan bu belgede çekilmeye izin veren bir madde yok. Solomon bunun nedeninin belgeyi hazırlayanların küresel sağlığı mümkün olduğunca kapsayıcı bir şekilde ele alınması gereken kritik bir konu olarak görmeleri olduğunu söyledi.
Cenevre Üniversitesi'nde küresel sağlık konusuna odaklanan uluslararası hukuk profesörü Stephanie Dagron Euronews Health'e yaptığı açıklamada, "Halk sağlığı alanındaki fikir, DSÖ'nün mümkün olduğunca evrensel olmasıydı," dedi.
Ancak ABD 1948'de DSÖ'ye katıldığında, diğer ülkelerin kabul ettiği ancak kendileri için müzakere etmediği bir şart olan DSÖ'den çıkma hakkını saklı tuttu.
Bu durum Arjantin ve diğer ayrılacaklar için ayrılmayı yasal olarak daha karmaşık hale getirebilir.
Ancak Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü düşünce kuruluşunda küresel sağlık hukuku üzerine araştırmalar yapan Pedro Villarreal, Euronews Health'e yaptığı açıklamada, "Uluslararası bir anlaşmanın ondan çekilmeyi öngörmemesi, ülkelerin çekilemeyeceği anlamına gelmez," dedi.
20. yüzyılda imzalanan bir başka anlaşma olan 1969 Viyana Konvansiyonu bu durumun nasıl sonuçlanabileceğine dair bazı ipuçları veriyor.
Buna göre üye devletler, çekilme hükmü bulunmayan uluslararası anlaşmalardan çekilmek istediklerinde bir yıl önceden haber vermeleri gerekiyor.
Bu da Arjantin ve diğerlerinin DSÖ'den ayrılma sürecini yavaşlatabilir.
Çekilme ve 'aktif olmayan' üyelik
DSÖ'den çıkmak isteyen ülkeler için sağlık örgütünün kapısı geri dönülemez bir yer değil.
ABD'nin ayrılması yıkıcı olsa da, tamamen emsalsiz değil. Örneğin Sovyetler Birliği 1949'da DSÖ'den ayrılmış ve 1956'da yeniden katılmıştı.
Ancak DSÖ'den Solomon, örgütün Sovyetler Birliği'ni resmen çekilmiş olarak değil, "aktif olmayan üye" olarak gördüğünü söyledi.
Bugün, "çekilmenin mümkün olup olmadığı, mümkünse nasıl ve hangi koşullar altında yürürlüğe gireceği sorusu bir yorum meselesidir," diye ekledi.
Küresel sağlık hukuku üzerine çalışan Villarreal, DSÖ'nün şu anda çıkmayı planlayan ve "bir tür belirsizlik" içinde olan ülkeler için "pasif statü" müzakeresi yapması durumunda ne olacağının net olmadığını söyledi.
Ancak bu, daha sonra DSÖ'ye yeniden katılmak isterlerse, yönetmeliği yeniden kabul etmek gibi bazı formaliteleri atlayabilecekleri anlamına gelebilir.
DSÖ'ye karşı yükümlülükleri ise başka bir mesele olabilir.
Tüm üye devletlerin yıllık aidat ödemesi gerekiyor ancak Villarreal, aktif olmadıkları ve aidatlarını ödemeyi bıraktıkları takdirde, ülkelerin DSÖ için kararlar aldığı yıllık bir toplantı olan Dünya Sağlık Genel Kurulu'nda oy haklarını kaybedeceklerini belirtti.
Villarreal, ayrıca küresel sağlık projelerinden de yararlanamayacaklarını, çekilme tehditlerini yerine getirmeleri halinde Arjantin ve Macaristan gibi ülkeler için en büyük sonucun bu olabileceğini söyledi.
Solomon, ülkelerin DSÖ'den ayrılmasına ilişkin herhangi bir tartışmanın, bir sonraki toplantısını Mayıs ayında yapacak olan Dünya Sağlık Genel Kurulu'nda ele alınması gerektiğini söyledi.
Cenevre Üniversitesi'nden uluslararası hukuk profesörü Stephanie Dagron ise Mayıs ayındaki toplantı için "Şu anda bu siyasi bir duyuru," dedi.