Gıda zehirlenmesi, mikroorganizmalar (bakteri, virüs, parazit) veya toksinler (bakteri toksinleri, bozulmuş yiyecek toksinleri gibi) içeren besinlerin tüketilmesiyle oluşuyor.
Almanya'dan Türkiye'ye tatile gelen ve gıda zehirlenmesi şüphesiyle hastaneye kaldırılan aileden anne ve iki çocuğunun hayatını kaybetmesinin yankıları sürüyor.
Ailede 6 yaşındaki Kadir Muhammet Böcek ile 3 yaşındaki Masal Böcek önceki gün hastaneye kaldırıldıktan sonra hayatını kaybetmişti. Cuma günü anne Çiğdem Böcek'in de yoğun bakımda yaşamını yitirdiği öğrenildi. Baba Servet Böcek ise hayati tehlikesi devam ettiği için entübe edildi.
9 Kasım’da Almanya’dan İstanbul’a gelen dört kişilik ailenin 11 Kasım Pazartesi günü Ortaköy’de bir seyyar satıcıdan midye dolma, ardından bir restoranda tavuk tantuni ve sucuk yediği ifade ediliyor.
Ölümlerin gıda zehirlenmesinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı veya hangi gıdadan kaynaklanmış olabileceğine dair soruşturma ise devam ediyor.
Türkiye'de son dönemde evde yapılan veya dışarıda yenen yemekler sonucu zehirlenme nedeniyle ölüm haberleri daha sık duyulmaya başladı. Önceki ay İstanbul Eyüpsultan’da yaşayan Birkent ailesi de akşam yemeğinde salçalı makarna ve tavuk yedikten sonra hastaneye kaldırılmış ve ailenin 4 ve 2 yaşındaki çocukları hayatını kaybetmişti.
Sağlık uzmanları konuyla ilgili uyarılar yayınlarken, yurttaşlar da endişeli.
Sentetik biyolog Urartu Şeker, X hesabından yaptığı paylaşımda, "Gıda zehirlenmesi artık ülkede neredeyse kronik bir halk sağlığı sorunu haline geldi. Hafif seyreden vakalar çoğu zaman bildirilmiyor, bu nedenle tahminimce gerçek insidans 'görünenden çok daha yüksek'" ifadelerini kullandı.
Gıda zehirlenmesi nasıl olur?
Gıda zehirlenmesi, mikroorganizmalar (bakteri, virüs, parazit) veya toksinler (bakteri toksinleri, bozulmuş yiyecek toksinleri) içeren besinlerin tüketilmesiyle oluşuyor.
Belirtileri arasında ishal, kusma, ateş, mide bulantısı ve karın krampları gibi semptomlar var. Belirtilerin ne kadar zamanda ortaya çıkacağı sorusu ise zehirlenmenin altında yatan tam nedene bağlı.
Hangi mekanizmalar rol oynuyor?
Gıda zehirlenmesinin ardındaki mekanizmalardan biri mikropların yiyeceği kirletmesi.
Yetersiz pişirme, hijyeni yetersizliği sonucunda insandan gıdaya geçen mikroorganizmalar, yiyeceğin kirli suyla teması veya dışkıyla kirlenmesi sonucu gıda zehirlenmesi ortaya çıkabiliyor. Bu durumlarda insanları hasta edebilecek mikroorganizmalar arasında Salmonella, E. coli, Campylobacter, Listeria, Norovirüs veya Hepatit A gibi patojenler var. Bu mikroplar bağırsakta çoğalarak ishal, kusma, karın ağrısı yapıyor.
Salmonellada hastalık belirtileri 6 ila 48 saat, E. coli'de 1 ila 3 gün, virüslerde ise 12 ila 48 saat içinde ortaya çıkabiliyor.
Gıda zehirlenmesinde bir diğer mekanizma ise toksin içeren gıdaların yenmesi. Bazı bakteriler yiyecekte çoğalıp toksin üretebilir. Örneğin pirinç ve makarna gibi nişastalı gıdalarda Bacillus cereus toksini, konservelerde Clostridium botulinum (botulizm) toksini oluşabiliyor. Bu durumda insanlar mikroorganizmanın ürettiği toksini tüketmiş oluyor.
Yiyeceklerin uygun sıcaklıkta saklanmaması, pişmiş yemeğin uzun süre oda sıcaklığında kalması, ürünün son kullanma tarihi geçmesi gibi durumlarda mikroplar yiyecekte üreyip toksin oluşturmaya başlayabilir.
Özellikle mayonezli yiyeceklerin, et ve süt ürünleri ile pişmiş pirinç ve makarnanın riskli olabileceği belirtiliyor. Ayrıca deniz ürünleri de yüksek risk altında.
Gıda uzmanı Bülent Şık, X hesabından paylaştığı gönderide, "Midye vb. kabuklu deniz ürünleri toksin üreten alglerden ya da kirli sulardan kaynaklanan biyotoksinleri biriktirebilir," diyor.
"Örneğin 'paralytic shellfish poisoning (PSP)' durumunda semptomlar 10-30 dk içinde başlayabilir, ciddi solunum yetmezliği, nörolojik bulgular ve ölüm olabilir."
Aile neden zehirlenmiş olabilir?
Savcılığın başlattığı soruşturma kapsamında, Böcek ailesinin İstanbul'da yemek yediği restoranların ve kaldığı otel odasının incelendiği, ayrıca aileye gıda satışı yapan kişilerin de gözaltına alındığı bildirildi.
Ailenin tam olarak neden hastalandığına dair soruşturma sürüyor. Konuyla ilgili ilk haberler ailenin Ortaköy'de kumpir yediğini öne sürmüştü. Ancak sonradan edinilen bilgilerde kumpirle ilgili herhangi bir ifade yer almadı.
Gazeteci Ceylan Sever, "İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın soruşturmasına göre; 9 Kasım saat 16.40’ta Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan Türkiye’ye giriş yaptığı belirlendi. Böcek ailesi, hiçbir yere uğramadan konakladıkları otele giriş yaptı. Ardından, 11 Kasım’da 10:08’de otelden ayrıldılar ve 14:20 civarında Ortaköy’deki seyyar midye tezgahından midye yedikler. 20 dakika sonra Böcek ailesi ise G.M. isimli işletmeye gitti. Burada çorba içip sucuk kokoreç ve tavuk tantuni yedikler. Buradan da 15:17’de ayrılan Böcek ailesi 18:30’da H.S.B. isimli işletmeden lokum alarak 18:43’te otele girdiler," diyor.
Gıda uzmanı Şık ise deniz ürünleri ihtimaline dikkat çekiyor. Şık'a göre, Vibrio vulnificus ya da Vibrio parahaemolyticus gibi su ürünlerinde bulunan bakteriler ciddi sağlık sorunu yaratabiliyor. Ailenin yediği diğer gıdalar da Staphylococcus aureus, Bacillus cereus gibi toksin üreten ve zehirlenmeye yol açan bakteriler içeriyor olabilir.
Şık, "Ailenin hem toksin hem de gıda enfeksiyonuna yol acan bakteriyel patojenlere maruz kaldığını düşünüyorum. Sadece toksin kaynaklı olsa zehirlenme çok daha kısa sürede açığa çıkar ve sağlık durumu çok hızlı, saatler içinde kötüye giderdi," diyor.
"İhtimalleri konuştuğumuzu göz ardı etmeden, hastalık belirtilerinin aynı gün başlaması, bir-iki gün içinde ağırlaşması, gibi unsurlar, literatürdeki ağır seyirli Vibrio enfeksiyonları ve benzeri deniz ürünü kaynaklı gıda enfeksiyonlarıyla uyumlu bir desen çizdiğini söyleyebilirim."
Neden tek bir aile zehirlendi?
Böcek ailesinin zehirlenmesi, İstanbul'da benzer yerlerden yemek yiyen çok sayıda insanın neden hayatını kaybetmediği sorusunu da akıllara getiriyor. Gıda zehirlenmelerinde herkeste aynı şiddette etki görülmemesinin de belirli nedenleri var. Bunlardan ilki bağışıklık sistemiyle ilgili.
Cleveland Clinic'e göre, bağışıklık sistemi iyi çalışan bir birey, bir miktar bakteri ya da virüs almış olsa bile mikrobu karşılayıp hastalık geliştirmeden atlatabilirken, bağışıklığı zayıf olan biri (yaşlı, çocuk, kronik hastalık sahibi) aynı düzeyde korunamayabiliyor. ABD Hastalık Kontrol Önleme Merkezleri'ne (CDC) göre de 65 yaş ve üzeri, 5 yaş altındaki çocuklar, gebeler ve bağışıklığı baskılanmış kişiler gıda kaynaklı hastalıklara daha yatkın.
Bir diğer etken de bireylerin gıda yoluyla aldığı toksin veya mikrop miktarı. Buna tıpta "yük" de deniyor. Stanford Tıp Fakültesi'nin bir makalesinde aynı yemek söz konusu olduğunda bile herkesin tam olarak aynı dozda bakteri ya da toksin almayabileceği belirtiliyor. Bireylerin yemeğin hangi kısmını yediği, hangi bölümlerinin daha "kirli" olduğu gibi faktörler değişkenlik yaratıyor. Bu durumda “yükü” düşük olan kişi semptom göstermeden atlatabiliyor.
Ne yapmalı?
Gıda zehirlenmesinden korunmak için temel olarak hijyene, doğru saklama koşullarına ve yeterli pişirmeye dikkat etmek gerekiyor.
Yemek hazırlamadan önce ve sonra elleri yıkamak, çiğ et, tavuk, yumurta ve sebzeleri birbirinden ayrı tutmak, buzdolabında yiyecekleri 4 derecenin altında saklamak ve pişmiş yemekleri iki saatten fazla oda sıcaklığında bırakmamak riski büyük ölçüde azaltabilir.
Et, tavuk ve deniz ürünlerini iç sıcaklığı tamamen pişecek şekilde iyi ısıtmak, dışarıda yenilen yiyeceklerde tazelik ve temizliğe dikkat etmek, son kullanma tarihi geçmiş veya kokusu, tadı, dokusu değişmiş ürünleri tüketmemek, ayrıca açıkta satılan veya hijyeninden emin olunmayan gıdalardan uzak durmak da bireylerin alabileceği önlemler arasında.
Ancak dışarıda yemek yemek söz konusu olduğunda bireysel önlemlerin çoğu boşa düşüyor. Uzmanlar bu noktada hükümetlerin önlem alması ve kurallara uymayan satıcılara daha ağır yaptırımlar gerektiğini vurguluyor.