Çin'de son yıllarda giderek artan bir sağlık furyası ihtiyaç duyduğu jelatin maddesinin eşek derilerinden elde edilmesi nedeniyle önce ülkedeki ardından tüm dünyadaki eşek neslinin sonunu getirmek üzere.
REKLAMDünya genelinde çok sayıda eşek çiftliklerden kaçırılıyor veya gizemli şekilde kayboluyor. Bunun nedeni ise Çin'de başlayan ve hızla yayılan bir sağlık modası. Bu trend dünyadaki tüm eşek popülasyonunu tehliye sokmuş durumda.
Başta Afrika ülkeleri olmak üzere pek çok yerde eşekler çiftliklerden kaçırılarak öldürülüyor. Derileri soyulan eşekler daha sonra karaborsada Çin'e satılıyor.
Tüm bunlar Çinlilerin sağlık sektöründeki pek çok üründe anahtar içerik olarak kullanılmaya başlanan bir jelatin türü nedeniyle meydana geliyor. Sağlığa faydalı olduğu ileri sürülen bu jelatine 'ejiao' (okunuşu u-ji-o) deniyor ve haşlanmış eşek derisinden elde ediliyor.
Sağlığa yararlı olduğu iddia edilen bu jelatin maddesinin birçok sağlık, bakım ve kozmetik ürününe eklenmeye başlamasıyla Çin'de bu maddeye karşı iflah edilmesi zor bir talep oluşmuş durumda. Bu talep ülke sınırları içindeki eşek popülasyonun yok denecek kadar azalmasına sebep olurken ülke sınırlarını da aşarak farklı kıtalardaki eşeklere ve onların derilerine göz dikilmesine neden oldu.
Hayvan hakları aktivistleri Afrika, Avustralya ve Güney Amerika'da bu sebeple bu hayvanlara karşı işlenen vahşi suçlarda büyük bir artış olduğunu aktarıyor.
Afrika'da buna ilişkin bir koruma örgütü dahi kuruldu: Adı 'Tunza Punda Wako' yani Svahili dilinde 'Eşeğine sahip çık' örgütü. Grup üyeleri eşek hırsızlarını takip edip yakalıyor. Associated Press'ten Desmond Tiro'ya konuşan Kenyalı çiftçi Kariuki "Böyle giderse çocuklarımıza eşekleri ancak masallarda 'bir zamanlar böyle bir canlı vardı' diye anlatacağız" diyerek durumun ciddiyetine dikkat çekiyor.
İngiltere'de bulunan 'Eşek Korunağı' hayvan hakları grubunun bildirdiğine göre 14 Afrika ülkesi hükümetleri hali hazırda ülke dışına eşek veya eşek derisinin çıkartılmasını yasakladı.
"5 yıl içinde eşek kalmayabilir"
Örneğin Kenya'daki Eşek Korunağı verilerine göre Kenya'daki eşek nüfusu son 10 yılda 600 bin azalarak üçte bire inmiş durumda. Ülkede üç resmi lisanslı mezbaha bulunuyor ve bunlar Çin'e satmak için günde bin adet eşek öldürerek derilerini yüzüyor. Elbette bunlar sadece lisanslı olanlar. Korunak yetkilisi Calvin Onyango insanların elindeki eeklerin azaldığını ve artık mezbahaya satmak istemediklerini ve bunun yol açtığı sonuçları anlatıyor:
"Mezbahalar Çin'den gelen talebi karşılamak için farklı yollar bulmaya başladılar. Aracı iş adamları yasadışı yollarla elde ettikleri eşekleri mezbahalara satıyor. Bunun için insanların eşeklerini çalıyorlar. Eşek katliamı bu süratle giderse beş yıl içinde hiç eşek kalmayabilir."
Kenya tek örnek değil. Namibya, Tanzanya, Etiyopya, Nijerya ve Botsvana gibi ülkelerde ölüdürülerek ihracat edilen eşeklerin sayısı üçe katlanmış durumda. Yalnızca Botsvana'da son 6 ayda ülkedeki eşek popülasyonunun yüzde 3'ü kesilerek ihraç edildi.
Eşek cehennemi haline gelen Dong şehri
Afrika'dan gönderilen eşeklerin çoğu Çin'de dünyanın en çok ejiao üretimi yapılan Dong şehrine ulaşıyor. Dong şehrinin sokakları baştan aşağı ejiao jelatininin faydalarını anlatan bilbordlar ve reklamlarla dolu: "Uzun yaşamın sırrı", "Kilo vermek için bire bir", "Yüksek enerji kaynağı"..vb. Bu jelatinin turizmi dahi başlamış durumda.
Şehrin civarında pek çok Çinli çiftçi sırf jelatin üretimi için sağlıksız, yetersiz ve son derece kirli koşullarda eşek yetiştiriyor. Bu eşekler ve yurt dışından gelenlerin çoğu en büyük jelatin üreticisi firma olan Dong Eijao Limited Şirketi'nin (DEEJ) ellerinde son buluyor. DEEJ hem Çin hem de dünyanın en büyük eşek jelatini üreticisi konumunda.
Formard Endüstri Araştırma Enstitüsü rakamlarına göre DEEJ yılda tam 1 milyon yüzülmüş eşek derisi işliyor ve şirket tüm jelatin pazarının yüzde 63'ünü elinde tutuyor. Piyasadaki reklamların ve iddiaların çoğunun arkasında da yine bu şirketin bulunduğu belirtiliyor. Son bir yıl içersinde şirketin karı yğzde 10 arttı ve değeri 300 milyon doları geçti.
DEEJ şirketinin başkanı Qin Yufeng jelatin hakkındaki sağlık iddiaları, hayvan hakları veya yaşanan illegal olaylara ilişkin soruları yanıtlamayı reddediyor ve herhangi bir röportaj talebini kabul etmiyor. Ancak Yufeng'in AP'ye yaptığı tek yazılı açıklamada "Dong bölgesinde binden fazla köydeki 20 bine yakın fakir ev hanesinin geçimini jelatin sektöründen elde ettiği" ifade ediliyor ve sektörün eşek popülasyonunu azalttığı değil tersine arttırdığı ileri sürülüyor. Yufeng günümüzde eşeklerin yerini makinelerin aldığını bu nedenle artık fazla yetiştirilmediklerini ancak jelatin üretimi sayesinde yeniden çiftliklerde yetiştirilmeye başladıklarını belirtiyor.
Çin devletinin resmi sağlık ajansından yapılan açıklamada eijiao jelatini ile ilgili pazarlama iddialarının **'hurafe'**den ileri olmadığı kaydediliyor. Jelatinin içindeki kan yapıcı bir maddenin yararlarının abartıldığını belirten yetkililerin yanı sıra Çinli ekonomistler de bizzat sektör oyuncuları tarafından yaratılan algı ile yapay şekilde fiyatların yükseltildiğini aktarıyor.
Ne var ki, Çin'de bu akıma kapılan ve ejiao jelatininin mucizevi etkileri olduğunu düşünen üniversite profesörleri dahi mevcut. Pekin Üniversitesi Tıp Profesörü Fu Yanlin hastalarının neredeyse tümüne bu jelatini kullanmalarını tavsiye ettiğini anlatıyor.
2010 yılında kutusu 78 dolar olan ejiao 2015'te 405 dolara kadar çıktı. Bugün ise 1 kutu 200 dolar civarında.
Eşek nesli tükenir mi?
Eşek Korunağı verilerine göre dünya üzerinde 44 milyon eşek bulunuyor. Bunlardan her yıl 2 milyonu derileri için öldürülüyor.
REKLAMDünyanın en yoğun eşek popülasyonu Zimbabve'de bulunuyor. Bu ülkede arabadan çok eşek mevcut ve bu eşekler hayatın çok önemli bir parçası konumunda. Ülkedeki tarımda, ulaşımda ve taşımacılıkta kilit rol oynayan eşekler son derece değerli ve bu nedenle Zimbabve eşekler için jelatin sektörüne karşı hala en güvenli yerlerden biri.
Ne var ki, Çin büyük bir pazar ve alım gücü de sürekli artıyor. Talep artmaya devam ederse Zimbabve'deki hayvanları korumak da zorlaşacak. Gelen bilgilere göre karaborsa eşek fiyatları genç nesil Zimbabvelilerin iştahını kabartmaya başlamış durumda.
Binlerce yıl insaoğlunu ve onun yükünü sırtlanmış olan bu hayvanlar için vakit ve mekan daralıyor.