Bugün 19 Ağustos 1919. Afganistan'ın İngiltere'den bağımsızlığını kazanışının 100'üncü yıl dönümü. Son yüzyılını İngiltere, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin işgali altında geçiren ülkedeki bağımsızlık kutlamaları intihar saldırıları nedeniyle ertelendi
REKLAMBugün 19 Ağustos 1919. Afganistan'ın İngiltere'den bağımsızlığını kazanışının 100'üncü yıl dönümü.
Her ne kadar hakimiyet altında kalmasa da tarihte İngilizlere karşı 3 defa savaşarak ağır bedeller ödeyen Afganistan, 1919'da Emir Emanullah Han liderliğinde Ravalpindi Anlaşması ile bağımsızlığına kavuştu.
Ancak haftalardır hazırlıkları devam eden 100'üncü yıl kutlamaları ertelenmek zorunda kaldı.
Başkent Kabil'de sembolik bir kutlama düzenlendi.
Zira cumartesi akşamı, başkent Kabil'de bir düğün salonunda Şii azınlığı hedef alan, yüzlerce sivilin ölmesine ve yaralanmasına neden olan intihar saldırısı, her şeyi gölgede bıraktı.
Ambulanslar, cadde ve sokaklardaki renkli fotoğraflar, bayraklar, kahramanlık şiirleri ve Amanullah Han'ın posterlerinin arasından geçerek hastanelere ölü ve yaralı taşıdı.
Ülke gündemi bir anda bağımsızlık kutlamalarından toplu cenaze törenlerine çevrildi.
Saldırıyı IŞİD'in Asya'daki kolu olarak faaliyet gösteren ve son yıllarda Afganistan'da zemin kazanan IŞİD-Horasan örgütü üstlendi.
Kamuoyu kutlamalar konusunda ikiye bölündü. Kimisi "teröristlerin bağımsızlığımıza gölge düşürmesine izin vermeyelim ve kutlamaları yapalım" derken kimisi de "cenazelere saygı gösterelim" fikrini savundu.
Kutlamalar kapsamında devlet destekli ya da özel çeşitli programlar ve eğlencelerin yapılması planlanıyordu.
Afganistan'ın çeşitli kentlerinden onlarca sivilin yaralandığı bombalama ve intihar saldırısı haberleri gelmeye başladı. Bağımsızlık kutlamaları kana bulandı.
Kail'deki saldırı IŞİD tarafından üstlenilmiş olsa da ABD öncülüğünde Afgan hükümeti ile Taliban arasında devam eden barış görüşmelerinin sorgulanmasına neden oldu. Devlet Başkanı Eşref Gani, IŞİD'in Afganistan'dan silineceği sözünü verdi.
Taliban, IŞİD ve Hakkani örgütlerinin dışında Afganistan'da 20'nin üzerinde hükümet karşıtı silahlı grubun faaliyet gösterdiği biliniyor.
Darbeler, işgaller ve iç savaşların eşiğinde Afganistan'ın son yüz yılı
Mutlak monarşiyle yönetilen Afganistan'da Habibullah Han'ın bir av gezisinde öldürülmesinin ardından 1919'da yerine geçen oğlu Emanullah Han, babası gibi dışa açılmayı, ülkesini modernize etmeyi ve reformcu adımlar atmayı ihmal etmedi.
Atatürk hayranı ve aynı zamanda yakın dostu olan Emanullah Han, açılımlarında Türkiye'yi takip etti. Ancak bu açılımlarından ötürü sık sık eleştirilerin hedefi oldu. Afganistan'ın da laik bir ülke olması için mücadele eden Emanullah Han, toplumun yapısını bilememek ve kodlarını okuyamamakla suçlandı.
Türkiye Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk ülke olan Afganistan, devlet yönetiminde Ankara'yı model aldı.
Emanullah Han, 1929'da görevini bırakarak kaçmak zorunda kaldı.
Afganistan'ın yönetim şekli, 1933'te göreve gelen Zahir Şah tarafından 1964'te anayasal monarşiye dönüştürüldü.
REKLAMKomünist ve İslamcı hareketler hız kazandı
Zahir Şah da 1973'te kuzeni Davud Han tarafından düzenlenen bir darbe ile görevden uzaklaştırıldı.
Şah'ın 40 yıl süren saltanatı sırasında altyapının gelişimine ve modernleşmeye ağırlık verildi. Ancak 1964'teki yönetim şeklinin değişmesinin ardından üniversiteler başta olmak üzere hem İslamcı hem de Sovyetler Birliği'nin etkisiyle komünist hareketler hız kazandı. SSCB ile yakın ilişkiler geliştirdi.
Koyu bir Peştun milliyetçisi olan ve darbe ile görevden uzaklaştırdığı kuzeni Zahir Şah döneminde uzun süre başbakanlık yapan Davud Han ise liberal politikalar izledi.
Kadın haklarıyla ilgili yaptığı reformlarla bilinen Davud Han, 1973 - 1978 yılları arasında ülkeyi yönetti.
Afganistan'da iyice güçlenen Komünist örgütler, nisan 1978'de Davud Han'ı ve yakın çevresindeki çoğu kişiyi öldürdü.
REKLAMHafizullah Emin liderliğindeki komünistlerin düzenlediği darbenin ardından 27 Nisan 1978'de Afganistan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.
Nur Muhammed Tereki, devlet başkanlığına, bir diğer komünist lider Babrak Karmal'ı saf dışı bırakan Hafizullah Emin ise başbakanlığa geçti. Babrak Karmal sürgüne gönderildi.
İlerleyen aylarda etnik temelli bölünme yaşayan komünistlerin iç çatışmaları yoğunlaştı. Tereki ve Emin yanlıları arasındaki çatışmalarda Tereki öldürüldü.
SSCB Afganistan'ı işgal etti
Hafizullah Emin, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ne bağlılığını bildirdi.
Ülke içinde yükselen muhalefetle mücadele etmeye çalışan Emin, ABD'ye de yeşil ışık yakmaya çalıştı. Ancak SSCB, zaman tanımadan, 27 Aralık 1979'da Afganistan'ı işgal etti.
REKLAM
Çift taraflı oynamaya çalışan Hafizullah Emin, devlet başkanlığından indirilerek öldürüldü, yerine daha önce sürgüne gönderilen Babrak Karmal getirildi.
Üniversite yıllarında Marksist siyasal faaliyetlere öncülük eden Karmal, SSCB'yi Afganistan'a 'resmen davet eden' lider olarak tarihe geçti.
Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgali 10 yıl sürdü. Babrak Karmal, 1986'da görevi Muhammed Çamkani'ye devretti. Moskova'ya gitti ve orada öldü.
Afganistan'ı 1979'da işgal eden SSCB, 1989'da ağır yenilgiyle ve kayıplarla çekilmek zorunda kaldı.
Resmi verilere göre, on yıl süren Rus işgali sırasında Afganistan'da en az 1,5 milyon insan hayatını kaybetti, 3 milyona yakın kişi sakat kaldı, 5 milyon civarında Afgan da mülteci durumuna düştü.
REKLAMAfganistan, Komünist Parti'nin önemli isimlerinden 1987'de göreve gelen Muhammed Necibullah tarafından nispeten daha yumuşak politikalar gütmeye çalıştı.
1978'de kurulan Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, 1987'de adını Afganistan Cumhuriyeti olarak değiştirdi.
Yeni bir anayasa benimsendi. Dini özgürlükler nispeten genişletildi, hukuki yapıda değişikliğe gidildi ve siyasi partilerin önü açıldı.
SSCB'nin 1989'da çekilmesinin ardından Necibullah hükümeti, komünist sisteme karşı savaşan mücahit gruplarla uzlaşmaya çalıştı.
Afganistan Savaşı, Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sonuçlandı. Necibullah hükümeti, SSCB'nin dağılması ile Moskova'dan yardım alamaz oldu.
REKLAMÖnce mücahitler ardından Taliban, Kabil'i ele geçirdi
Afgan ordusu dağılma sürecine girdi, mücahit gruplar başkent Kabil'e girdi. Necibullah hükümeti yıkıldı, yerine İlahiyat profesörü Burhaneddin Rabbani liderliğinde İslami kurallara dayalı bir hükümet kuruldu.
Ülkenin adı Afganistan İslam Devleti olarak değiştirildi.
Mücahit grupların kendi arasında anlaşamaması ve Taliban örgütünün hızlı yükselişi, iç savaşı beraberinde getirdi.
90'lı yıllar Afganistan için on binlerce kişinin yaşamını yitirdiği kanlı iç savaşlara sahne oldu.
Taliban, 1996'da başkent Kabil'i ele geçirdi. İlk icraat olarak eski Devlet Başkanı Muhammed Necibullah ve kardeşini idam etti.
REKLAMÜlkenin adı Afganistan İslam Emirliği olarak değiştirildi.
Yönetim şekli katı şeriat kurallarının uygulandığı bir sisteme dönüştürüldü. Kadınların okuma hakkı elinden alındı. Okulların adı medrese olarak değiştirildi. Modern eğitime son verildi. Müzik, eğlence ve televizyon yasaklandı.
2001: Amerikan işgali
Taliban, 2001'e kadar iktidarda kaldı. 11 Eylül saldırılarının ardından el Kaide lideri Üsame bin Ladin'i ABD'ye teslim etmediği gerekçesiyle Amerikan işgali başladı.
Taliban'ın görevden uzaklaştırılmasıyla neticelenen Amerikan işgali, 7 Ekim 2001'de başlayarak günümüze kadar devam etti.
Taliban'ın görevden uzaklaştırılmasının ardından Hamid Karzai, geçici cumhurbaşkanlığı görevine getirildi. Ardından seçimleri kazanarak Afganistan'ın devlet başkanı seçildi. İki dönem görev yaptı.
REKLAMAfganistan'ın adı Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak değiştirildi.
Karzai'den sonra daha önce Dünya Bankası'nda görev yapan ekonomi doktoru Eşref Gani, seçimleri kazanarak iktidara geldi.
Konuşmalarında sık sık Emanullah Han'ın Afganistan'ın milli kahramanı olduğunu belirten Gani, Taliban ve hükümet karşıtı diğer silahlı güçlerin saldırılarına karşı 'güvenliği sağlayamadığı' iddiasıyla eleştirilerin hedefi haline geldi.
ABD'nin çekilmeye dair açıklamalar yaptığı bu günlerde Taliban'ın ülkenin yüzde 40'ın üzerinde bir oranda kontrolü sürüyor.
- Afganistan'ın başkenti Kabil'de bomba yüklü araçla saldırı: 14 ölü, 150'den fazla yaralı
- Afganistan'da hükümet ve NATO destekli kuvvetler Taliban'dan daha fazla sivil öldürdü
- Afgan hükümeti yaklaşık 7 bin karakoldan çekilme kararı aldı
- Afganistan yoksulluğun pençesinde, çocuklar okul yerine gün ağarmadan işe gidiyor
- BM raporu: Afganistan’da 2019’un ilk yarısında 4 bin sivil öldü veya yaralandı