Enerjide yüksek zamların kaynağı ne? Akaryakıt fiyatları, ham petrol ve Dolar kuru ne kadar arttı?

REKLAM

Türkiye’de son 3 ayda benzin ve motorine gelen zam oranı yüzde 100’ü aşmış durumda. Rusya-Ukrayna gerilimiyle birlikte dünyada ham petrol fiyatları yükselişe geçti. Gerilimin işgale dönüşmesiyle fiyatların nasıl seyredeceği merak konusu.

Diğer yandan Türk Lirası'nın Dolar karşısında değer kaybı söz konusu. Bu da enerjide dışa bağımlı Türkiye'de fiyatlar üzerinde belirleyici bir etken.

Peki, Türkiye’de son dönemde akaryakıta gelen rekor zamların sebebi ham petrol fiyatlarındaki artış mı yoksa Dolar kuru mu? Ham petrol fiyatı, Dolar kuru ve benzin fiyatı son dönemde ne kadar arttı? Bu artışların ne kadarı hem petrol fiyatından ne kadarı kur artışından kaynaklanıyor?

10 Mart 2022 itibariyle son 3 ay, 6 ay ve 1 yılda akaryakıt fiyatlarındaki değişimi çeşitli grafiklerle inceledik. Farklı hesaplamalar Türkiye’de akaryakıt fiyatlarının ham petrol fiyatı artışa geçmeden Türk lirasının Amerikan Doları karşısında hızla değer kaybettiği Ekim-Aralık 2021 döneminde arttığını gösteriyor. Bu dönemde ham petrol fiyatı düşerken Türkiye’de akaryakıta zam geldiği görülüyor.

Türkiye Petrolleri Petrol Dağıtım AŞ’nin (TPPD) internet sitesinden alınan fiyatlara göre Mart 2021 ile 10 Mart 2022 arasını kapsayan son 1 yılda benzinin fiyatı yüzde 188, motorin yüzde 255, LPG yüzde 157 zamlandı.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) verilerine Brent ham petrol fiyatı ise aynı dönemde yüzde 103 artarken Amerikan Doları/Türk lirası kuru yüzde 93 yükseldi.

Böylece son 1 yılda akaryakıta gelen zamlar ham petrol fiyatlarının çok üstünde gerçekleşti. EVDS’den alınan Mart 2021 verileri Brent ham petrol ve Dolar kurunda aylık ortalamayı yansıtırken henüz ay tamamlanmadığı için bu sene Dolar kuru 10 Mart 2022; ham petrol ise bu ayki zirve yaptığı 7 Mart 2022 verilerini içeriyor.

Son 1 yılda Avrupa Brent Petrol Spot FOB Fiyatı, Dolar/TL kuru ve akaryakıt fiyatlarındaki değişimi görmenin başka bir yolu ise Mart 2021’de hepsinin fiyatını 100’e eşitlemek. Bu şu anlama geliyor: Eğer hepsinin fiyatı Mart 2021’de 100 puan olsaydı 10 Mart 2022’de kaç puan olurdu? Bu endeks yönteminde de benzin ve motorin fiyatlarının ham petrol fiyatlarının çok üstünde arttığı görülüyor. Buna göre hepsinin fiyatı Mart 2021’de 100 olsaydı 10 Mart 2022’de Brent ham petrol 203, Dolar/TL kuru 193, benzin 288 ve motorin 355 oluyor

Eylül-Aralık 2021 arası kritik: Ham petrol artmazken Dolar kuru, benzin ve motorin yükseliyor

Endeks grafiğinin gösterdiği üzere Brent ham petrol endeksi Eylül 2021’de 122,5 iken Aralık 2021’de 121,6’ya düşüyor. Aynı dönemde Dolar/TL kuru endeksi 112’den 177’ye yükseliyor. Bu dönemde benzin fiyatı indeksi 110’dan 199’a ve motorin fiyatı endeksi de 113’ten 222’ye kadar çıkıyor. Bu Eylül-Aralık 2021 arasında ham petrol indeksi artmazken kur artışıyla parelel şekilde benzin ve motorin endeksinin yükseldiğini ortaya koyuyor.

Ham petrol, kur ve akaryakıt fiyatlarında yıllık değişim ne kadar?

Akaryakıta gelen zamda döviz kurunun etkisini gösteren diğer bir analiz ise Brent ham petrol, Dolar/TL kuru, benzin ve motorin fiyatlarının son bir yılda nasıl değiştiği. Bu konuda Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi ve TCMB eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, sosyal medya hesabından konuya açıklık getiren bir grafik yayımladı.

Bu grafik Mayıs 2021-Mart 2022 arasını kapsarken biz Mart 2021-10 Mart 2022 arasını inceledik. Mart-Kasım 2021 ayları teker teker incelendiğinde Dolar/TL kuru önceki yılın aynı ayına göre oldukça sınırlı artarken Kasım 2021-Mart 2022 arasında ciddi bir artış ortaya çıkıyor. Bu dönemde Dolar/TL kurundaki artış ham petrolle büyük benzerlik gösteriyor. Ancak bu grafik vergilerdeki değişime bakmıyor.

Oranlara bakıldığında yıllık değişim daha net ortaya çıkıyor. Buna göre Mayıs 2021’de Brent ham petrol fiyatı Mayıs 2020’ye göre yüzde 103 artarken aynı dönemde Dolar/TL kuru yüzde 20, benzin yüzde 22, motorin yüzde 31 ve LPG yüzde 30 arttı. Aralık 2021’e kadar döviz kuru ve akaryakıt fiyatlarında yıllık artış yüzde 50’yi geçmezken bu tarihten sonra ciddi bir artış yaşandı.

Şubat 2022’de ham petrol önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 57 artarken aynı dönemde Dolar/TL kuru yüzde 93, benzin fiyatı yüzde 132, motorin fiyatı yüzde 157 ve LPG yüzde 140 artış gösterdi. Mart 2021 ortalaması ile 10 Mart 2022 kıyas edildiğinde ise artışlar şöyle oldu: Brent ham petrol yüzde 103, Dolar kuru yüzde 93, benzin fiyatı yüzde 188, motorin yüzde 255 ve LPG yüzde 157.

TPPD’nin akaryakıt fiyatları aylık ortalamayı değil; sitede ay sonuna doğru yer alan fiyatı yansıtıyor.

8 Mart 2022 itibariyle son 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 1 seneden benzin, motorin ve LPG fiyatlarına ne kadar zam geldiğini aşağıdaki grafiğimizden görebilirsiniz.

Son bir yılda motorinin fiyatının nasıl değiştiğini ise aşağıdaki grafik ortaya koyuyor.

Eurostat verilerine göre Türkiye Ocak 2022 itibariyle Avrupa’da son 1 yılda akaryakıt fiyatlarının en çok arttığı ülke olmuştu.