Türkiye’de ne kadar sigortalı çalışan ve emekli var? EYT ilgili düzenleme sonrası çalışan/emekli dengesi nasıl değişecek? EYT düzenlemesi sosyal güvenlik sistemini nasıl etkileyecek?
REKLAMEmeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili 20 yılı aşan kördüğümün artık çözülmesi isteniyor. EYT, 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşullarının değiştirilmesiyle ortaya çıktı. Kendilerine “EYT mağduru” diyen kişiler yasanın değişmesiyle emeklilik yaşlarının gelmesini bekliyor.
Türkiye'de yaklaşık 6 milyon kişi EYT sorunu yaşıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan üç yıl önce EYT düzenlemesine şiddetle karşı çıkarak “Seçim kaybetsek de yokum.” demişti. Son olarak Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, yeni düzenlemenin 15 Ocak'ta yürürlüğe gireceğini söyledi.
Merak edilen sorular: Türkiye’de ne kadar sigortalı çalışan ve emekli var? EYT ilgili düzenleme sonrası çalışan/emekli dengesi nasıl değişecek? EYT düzenlemesi sosyal güvenlik sistemini nasıl etkileyecek?
10 soruda emeklilik meselesi
EYT sorunu nedir, nasıl ortaya çıktı?
EYT sorunu 1999 yılında yürürlükte olan Sosyal Sigortalar Kanununda yapılan değişiklikle ortaya çıktı. İktidarda Bülent Ecevit başbakanlığında ANASOL-M olarak adlandırılan Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Anavatan Partisi koalisyonu bulunuyordu. MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli bu hükümette başbakan yardımcısıydı. Yasanın ana amacı erken yaşta emekli olma imkanının etkilediği sosyal güvenlik sistemini ıslah etmekti.
1999’daki yasa ile emeklilik yaşı nasıl değişti?
Kanun değişikliğiyle 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşulları değişti. Bu tarihten sonra emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi ve prim gün sayısının yanında yaş şartı da geldi. Değişiklikten önce, emekli olabilmek için sigortalılık süresi ve prim gün sayısındaki koşulların karşılanması yeterliydi. Değişiklik öncesinde kadınlarda 20; erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim şartını yerine getirenler emekli olabiliyordu.
Değişiklik öncesi kadın ve erkekte emeklilik yaşı kaçtı?
1999’daki değişiklikten önce 18 yaşında sigortalı işe başlayan bir kadın 38; erkek ise 43 yaşında emekli olabiliyordu. Sadece 5 bin gün prim ödemesi gerekiyordu. 5 bin gün prim ise yaklaşık 13,5 yıl aralıksız çalışma demekti.
Başka bir örnek hesaplama ise şöyle: 1 Temmuz 1994'te ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlayan 1 Ocak 1972 doğumlu erkek işçi, çalışmaya başladığı dönemde yürürlükteki kanuna göre 25 yıl sigortalılık süresini ve 5000 prim gününü tamamladığında emekli olabiliyordu. Bu işçi 25 yıllık sigortalılık süresini tamamladığı 1 Temmuz 2019'da 5000 prim günü varsa yaş koşulu aranmadığı için 47 yaşında emekli olabilecekti.
1999'daki değişikliğin ardından aynı işçi, çalışmaya ilk defa 1 Temmuz 1994'te başladığı için 25 yıl sigortalılık süresi, 55 yaş ve 5750 gün prim ödeme koşulunu yerine getirdiğinde emekli olabilme hakkı kazanabilir duruma geldi. Yani kanun değişikliği ile bu işçinin emekliliği 8 yıl ötelendi; 750 gün de fazladan prim ödemesi istendi.
Şu an emeklilik yaşı ve şartları neler?
AK Parti iktidarında 1 Ekim 2008'de yürürlüğe giren yeni kanun ile emeklilik yaşı kademeli olarak yükseltilirken, prim ödeme gün sayısı işçilerde (SSK) 7200, esnaf ve çiftçilerde (Bağ-Kur) ise 9000'e çıkartıldı. Kanun yürürlüğe girdiğinde kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı kademeli olarak yükselmekte ve 2048 yılında kadın ve erkek sigortalı ayrımı yapılmadan 65 yaşa yükselecek.
EYT'liler ne istiyor, EYT sorunu yaşayan kaç kişi?
Emeklilikte yaşa takılanlar, emeklilik koşullarında 1999'da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini istiyor. Yani yaş şartı aranmadan, sigortalılık süresi ve prim günü koşullarını sağlayıp emekli olmayı talep ediyor.
Nisan 2022 itibarıyla Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) kayıtlı 4/a (SSK) kapsamında 16 milyon 688 bin, 4/b (Bağ-Kur) kapsamında 3 milyon 57 bin sigortalı bulunuyor.
AA’nın tahminlere göre, 4/a ve 4/b olmak üzere toplam 19 milyon 744 bin sigortalıdan yaklaşık 5-6 milyonu EYT sorunu yaşıyor.
EYT nasıl çözüm masasına geldi?
65 yaş üstü nüfus oranı ve ortalama yaşam süresi Türkiye’de giderek yükseliyor. Bundan dolayı AK Parti hükümet kademeli olarak emeklilik yaşını Avrupa Birliği ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) gibi örgütlerin ortalamasına çekme politikası izliyor.
Ancak kendilerini “mağdur” olarak adlandırılan bu grubun sesini iyice yükseltmesi ve muhalefet partilerinin sorunun çözümüne yönelik vaatleri 2023 seçimleri öncesinde hükümeti harekete geçirdi. Yıllarca erken emekliliğe karşı çıkan hükümet EYT’yi sorun olarak kabul ederek çözüm için çalışmalara başladığını duyurdu.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, EYT'lilerin durumuyla ilgili ilk olarak 4 Temmuz'da "Türkiye'nin her sorunu çözülmesi gereken dosya olarak önümüzde duruyor. Bu, önümüzdeki dosyalardan, çözülecek şeylerden biri." açıklamasını yaptı. Daha sonra bakanlık bünyesinde bu konuda çalışma grubu oluşturuldu.
EYT çözümü ne zaman hayata geçecek?
Bakan Bilgin ve hükümet yetkilileri EYT’nin nasıl çözüleceği konusunda henüz ipucu vermiyor. Vedat Bilgin tek düzenleme olacağını ve bunun Aralık ayında duyurulacağını açıkladı. Şartların yıl sonunda netleşmesi ve düzenlemenin 2023 yılının ilk ayları itibarıyla yasalaşarak hayata geçmesi bekleniyor.
Türkiye’de sigortalı ve emekli sayısı kaç?
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre Mayıs 2022 itibariyle SGK’ye kayıtlı kayıtlı 4/a (SSK) kapsamında 16 milyon 688 bin, 4/b (Bağ-Kur) kapsamında 3 milyon 57 bin sigortalı bulunuyor. Toplam sayı ise 19 milyon 744 bin 228. Aynı kapsamdaki emekli dosya sayısı ise 10 milyon 780 bin 321.
Çalışan-emekli dengesi ne durumda; emekli sayısı ne kadar arttı?
Bakan Bilgin “En az üç çalışanın bir emekliyi finanse edecek bir sistemin olması lazım.” diyor. Türkiye’de bu oran halen ikinin altında. 4/a ve 4/b kayıtları dikkate alındığında bu oran 1,83. Bu şu demek: 20 çalışan varken 11 kişi de emekli maaşı alıyor. EYT düzenlemesinin bu aktüeryal dengeyi daha da bozması bekleniyor. Çünkü emekli sayısı dada da artacak.
REKLAMSGK verilerine göre 2012 yılında 4/a ve 4/b kapsamındaki emekli sayısı 7 milyon 891 bin idi. Bu sayı Mayıs 2022 itibariyle 10 milyon 780 bine yükseldi. Bu veriler son 10 yılda emekli sayısının yüzde 37 arttığını gösteriyor. Üstelik henüz 2022 sona ermedi. OECD ülkelerinde 2008-2018 arasında emekli sayısı ortalama yüzde 20 yükselmişti.
EYT sosyal güvenlik sistemini nasıl etkileyecek?
EYT düzenlemesinin Türkiye’nin sosyal güvenlik sistemini zora sokması bekleniyor. Bakan Vedat Bilgin 5 Ekim’de TRT Haber’e yaptığı açıklamalarda bu konuda değerlendirmeler de yaptı. Emeklilik sisteminin finanse edilmesinin çok önemli olduğunu vurgulayan Bilgin “Bunun ölçüsü dünyada şu. En az üç çalışanın bir emekliyi finanse edecek bir sistemin olması lazım. Bizim emeklilik sistemimizde aktüerya dengesi denilen bu denge bozulmuş, şu anda da çok iyi durumda değil.” ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan EYT düzenlemesine yönelik taleplere yakın zamana kadar şiddetle karşı çıkıyordu. Erdoğan 16 Kasım 2019’da bu konuda çok keskin konuşarak “Seçim kaybetsek de yokum” demişti. Erdoğan bu tarihteki açıklamasında “Geçmişte SSK'yi iflas ettirenlerin bugün erken emeklilik başta olmak üzere, teklif ettikleri her uygulamayla aynı amacı güttükleri bir gerçektir. Tutturmuş 'erken emeklilik.' İskandinav ülkelerinin hepsi bu sistemle battı ve bizim ülkenin başına da bu erken emekliliği dolayanlar maalesef bunun bedelini ödeyecekler ve ödediler.” İfadesini kullanmıştı.