Avrupa'nın Rusya'yı pas geçen ticaret yolları arayışıyla birlikte gözler Orta Asya'ya çevrildi.
REKLAM
Orta Asya ve Kafkasya, küresel ticaret rotaları değişirken kendilerini hayati transit merkezleri olarak konumlandırmak için yarışıyor.
Moskova'nın 2022 başlarında Ukrayna'da başlattığı savaştan bu yana Avrupa, Rusya'yı pas geçen alternatif ticaret yolları arıyor.
Bu arayış, Orta Asya ve Güney Kafkasya'nın stratejik konumuna daha önce görülmemiş bir ilgi gösterilmesine neden oldu.
Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Türkmenistan gibi ülkeler doğu-batı ticaret akışını çekmek için demiryollarına, otoyollara ve limanlara büyük yatırımlar yapıyor.
Ancak bu ülkelerin bazı hedefleri aynı doğrultudayken, bazıları da rekabet halinde. Bu da iş birliği, rekabet ve jeopolitik gerilimin dinamik bir karışımını oluşturuyor.
Kazakistan
Kazakistan on yılı aşkın bir süredir kendisini Avrasya transit merkezi olarak konumlandırıyor ve bu nedenle Orta Asya transit oyununun zirvesinde yer alıyor. Çin'den AB'ye giden malların yaklaşık yüzde 85'i Kazakistan'dan geçiyor.
Ülkenin konumu, Orta Koridor olarak da bilinen ve 2022'den bu yana önemi artan Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Rotası (TITR) ile güçleniyor.
2024 yılında TITR boyunca taşınan malların hacmi yüzde 20 artarak 3,3 milyon tona ulaştı.
Kazakistan, benzer şekilde Rusya'yı pas geçen Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru (TRACECA) da dahil olmak üzere başka alternatif rotalar da sunuyor.
Kazakistan, demiryolları inşa etmeye ve yatırım çekmeye yeni yeni başlayan bazı komşularından daha önde yer alıyor.
Türkmenistan
Türkmenistan'ın tarafsızlığı ve izolasyonist politikaları nedeniyle, ülke daha önce Orta Asya meselelerine nadiren katılıyordu.
Ancak, liderliğindeki değişiklik ülkenin uluslararası politikaya yaklaşımını değiştirdi ve şimdi aktif olarak çeşitli ulaştırma koridorları kurmaya çalışıyor.
Son AB-Orta Asya Zirvesi öncesinde birçok AB yetkilisi Orta Koridor'un yeni bir kolunun oluşturulması konusunu görüşmek üzere Türkmenistan'ı ziyaret etti.
Ülke ayrıca Azerbaycan, Gürcistan ve Romanya ile Hazar-Karadeniz uluslararası ulaşım rotasını oluşturmak için bir anlaşma taslağı hazırlıyor.
Ayrıca Türkmenistan, Afganistan'dan başlayıp Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye'ye ve potansiyel olarak Avrupa'ya ulaşan Lapis Lazuli Koridoru'nu yeniden canlandırıyor.
Kazakistan gibi Türkmenistan da Hazar Denizi'nin doğu kıyısındaki bir limandan (Türkmenbaşı) faydalanabilir.
Ülkenin altyapısındaki boşlukları doldurması ve transit sektöründeki politika ve reformlar üzerinde çalışması gerekiyor.
Özbekistan
Bölgedeki diğer ülkeler gibi Özbekistan da ulaştırma koridorlarını çeşitlendiriyor.
Özbekistan, TITR gibi güzergahlara güveniyor ancak inşaatına Temmuz 2025'te başlanması beklenen Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu'nu aktif olarak teşvik ediyor.
Bu demiryolunun Orta Koridor'un Türkmenistan'dan geçen yeni koluna bağlanması ve böylece malların Kazakistan'a girmeden Çin'den seyahat etmeleri için bir yol yaratması bekleniyor.
Ayrıca Özbekistan, Rusya ve Kazakistan'a olan bağımlılığını azaltmak için Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Avrupa'ya, İran üzerinden Türkiye'ye ve Afganistan ve Pakistan üzerinden Hindistan'a giden kendi rotalarını oluşturuyor.
Ülkenin tüm bunlara erişmek için Türkmenistan'a ihtiyacı var ve Taşkent'in bunu yapmasını engellemesi pek olası değil.
Kırgızistan ve Tacikistan
Kırgızistan ve Tacikistan transit güzergahlar konusunda rekabet halinde.
Her ikisi de Çin ile sınır paylaşıyor ve her ikisi de Çin'den Özbekistan'a kendi toprakları üzerinden bir yol oluşturmak istiyor.
Kırgızistan halihazırda Kazakistan'ı atlatmasına yardımcı olacak Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu'nu inşa etmek için çalışıyor.
Kırgızistan büyük ölçüde Rusya ile ticarete bağlı olduğu için transit ülke olarak Kazakistan'a bağımlı.
Özbekistan ve Hazar Denizi üzerinden alternatif bir rota bulunmasının bu bağımlılığı azaltması bekleniyor.
Tacikistan ise Afganistan'a olan yakınlığını kullanarak Basra Körfezi ile bağlantı kurmaya çalışıyor.
Ülke geçen yıl İran'ın Çabahar limanı ile ilişkilerin geliştirilmesi için bir memorandum imzaladı.
Hem Tacikistan hem de Kırgızistan transit geçiş güzergahları yarışında biraz geride kaldılar, ancak yakın zamanda yaptıkları sınır anlaşması ellerini serbest bırakacak ve bölgesel bağlantıyı artıracak.
Kafkasya
Ticaret yolları yarışında, Hazar Denizi'nde limanı olanlar üstünlük sağlıyor.
Bu anlamda Azerbaycan, Hazar Denizi'nin batı kıyısındaki tek liman olan Bakü ile en büyük kozu elinde bulunduruyor.
Orta Koridor, Kuzey-Güney Koridoru, TRACECA, Hazar-Karadeniz rotası ve Lapis Lazuli Koridoru. Tüm güzergahlar Azerbaycan'dan geçiyor.
Azerbaycan, Gürcistan ile birlikte Orta Asya'dan Avrupa'ya doğrudan bir hat oluşturuyor.
Gürcistan'ın buradaki avantajı Poti ve Batum gibi iki büyük Karadeniz limanına ve Türkiye ile ortak sınıra sahip olması.
Azerbaycan ve Ermenistan uzlaşmanın bir yolunu bulursa Gürcistan'ın konumu da zayıflayabilir. Barış anlaşması henüz imzalanmadığı için bu alandaki ilerleme yavaş.
İki ülke ayrıca Azerbaycan ile Ermenistan topraklarıyla ayrılmış olan Nahçıvan arasında ticaret yol üzerinde de anlaşmaya varamıyor.
Azerbaycan ve yakın müttefiki Türkiye arasında sıkışmış olan Ermenistan, Rusya ile ticaret için büyük ölçüde Gürcistan'a bağımlı.
Moğolistan
Moğolistan'ın geniş topraklarına rağmen, iki büyük ülke olan Çin ve Rusya arasındaki elverişsiz konumu, transit kapasitesini büyük ölçüde sınırlıyor.
Moğolistan'ın sadece iki komşusunu birbirine bağlayan Bozkır Koridoru, Rusya'ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle kısa vadede daha da az uygulanabilir durumda.
Önümüzdeki on yıl, Avrasya ticaretindeki baskın rotaları belirleyecek. Siyasi istikrar sağlanır ve altyapı projeleri tamamlanırsa, Orta Koridor Rusya'nın geleneksel ulaşım ağlarına rakip olabilir ve Kazakistan, Azerbaycan ve Gürcistan'ı küresel ticaretin merkezine yerleştirebilir.