İstanbul'daki barış görüşmelerinde, her iki tarafın birbirine ilettiği ateşkes ve barışın sağlanmasına ilişkin şartların yer aldığı memorandum taslakları, olası Putin - Zelenskiy zirvesi ve esir takası konuları ele alındı.
REKLAM
Rusya ve Ukrayna arasındaki barış görüşmeleri çarşamba günü üçüncü kez İstanbul’da Çırağan Sarayı'nda gerçekleşti. Görüşme sonrasında basın mensuplarına açıklamada bulunan Ukrayna heyet başkanı Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Sekreteri Rustem Umerov, Rusya ile yapılan görüşmede Ağustos ayı sonuna kadar "liderler zirvesi yapılması" için öneride bulunduklarını aktardı.
Rusya'nın "liderler zirvesi" teklifini kabul etmesinin gerçekçi bir yaklaşım olacağını belirten Umerov, "Rus tarafına, liderler düzeyinde böyle bir toplantının ağustos ayı sonuna kadar yapılmasını önerdik. Rusya bu öneriyi kabul ederse, tüm dünyaya, ortaklarımız dahil, yapıcı bir yaklaşım sergilediğini açıkça göstermiş olur," diye konuştu.
Ukrayna'nın koşulsuz bir ateşkese hazır olduğunu hatırlatan Umerov, "Ukrayna olarak tam ve koşulsuz bir ateşkesi gerekli bir temel olarak görmeye devam ediyoruz. Biz ateşkese ve esaslı barış müzakerelerine başlamaya hazırız; bu noktada adım atmak diğer tarafa bağlı. Ateşkesin gerçek olması gerektiğinin altını çizdik. Bu, sivil ve kritik altyapıya yönelik tüm saldırıların tamamen durdurulmasını kapsamalı. Doğal olarak, esir takaslarına ilişkin insani gündeme öncelik verdik," sözlerini dile getirdi.
Esir takasını "Rusya tarafından tutulan kişilerin geri alınması" olarak nitelendiren Umerov, "Özellikle çocuklar dahil sivillerin serbest bırakılmasında ısrar ediyoruz," dedi.
Rusya ve Ukrayna arasında daha önce yapılan iki tur görüşme büyük çaplı esir takaslarıyla sonuçlanmış, ancak Rusya'nın üç yıldan fazla süren savaşın ardından Ukrayna'yı tamamen işgal etmesini sona erdirecek somut adımlar atılmamıştı.
İlk olarak Mayıs ayında yapılan barış görüşmeleri için Zelenskiy ve Putin'in ilk kez yüz yüze görüşebileceği söyleniyordu.
ABD Başkanı Donald Trump da Orta Doğu ziyaretleri sırasında bu görüşme kapsamında İstanbul'a gidebileceğini ima etmiş ve hatta, "'Ben gitmezsem Putin gelmez' dedim haklı çıktım. Gerekirse cuma günü İstanbul'a gidebilirim," dedi.
Ancak bu açıklamaların neticesinde ne Putin ne Trump müzakerelere katılmadı. Zelenskiy ise İstanbul'daki görüşmelere katılmasa da 15 Mayıs Perşembe günü Ankara'da Cumhurbaşkanı Erdoğan ile bir araya geldi.
İstanbul'daki görüşme öncesinde Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi Başkanı Andriy Yermak ve Rustem Umerov Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Ankara'da görüştü.
Türkiye'nin ev sahipliğinde yapılacak üçüncü tur müzakerelerine Dışişleri Bakanı Hakan Fidan başkanlık ederken, Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın da toplantıda yer aldı.
Görüşmeler için doğrudan İstanbul'a gelen Rus heyetine ise Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Müşaviri Vladimir Medinski başkanlık etti.
Bakan Fidan: Nihai hedef barışa giden yolu inşa edecek bir ateşkestir
Görüşmeler öncesinde açılış konuşması yapan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, "nihai hedefin ateşkes olduğunu" ifade etti.
"Bu üçüncü müzakere turunda temennimiz tarafların teati ettikleri muhtıralar üzerinde öze dönük ve sonuç odaklı istişareler gerçekleştirmeleridir. Nihai hedef elbette ki barışa giden yolu inşa edecek bir ateşkestir."
Türkiye'nin barış görüşmelerinin devamında ev sahipliği konusunda üzerine düşeni yapmaya devam edeceğini belirten Fidan, "Ev sahibi olarak rolümüz iki tarafın da kendisini güven içinde hissedeceği bir müzakere ortamı sağlamaktır. Kolaylaştırıcı olarak üzerimize düşen görevi layıkıyla yerine getirmeye devam edeceğiz," diye konuştu.
Fidan ateşkesin sağlanması durumunda, sürekliliğini sağlamak için de hazır olduklarını vurgulayarak, "Ateşkes yönünde bir anlayış oluştuğu takdirde izleme mekanizması bağlamında da gerekli altyapımız mevcuttur. Esir değişimlerini daha yapısal bir metodoloji temelinde yürütme konusunda da katkı verebiliriz," ifadelerini kullandı.
Barış ve ateşkes şartları için ortak zemin arayışı
İstanbul'daki toplantıda iki ülkenin barış ve ateşkes şartlarının yer aldığı taslak memorandumlar ve esir takaslarının ele alınacağını belirten Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov hafta başında yaptığı açıklamada, "Müzakerelerde, memorandum taslakları hakkında görüş alışverişinde bulunulacak. Bunlar birbirine zıt. Bu nedenle büyük diplomatik çalışma yapılacak," ifadelerini kullanmıştı.
Barış görüşmelerinin son turundan bu yana Rusya, çatışmaların sona ermesi için şartlarını detaylandıran bir memorandum yayınladı.
Bu şartlar arasında Kiev'in Ukrayna'nın dört bölgesinden (Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia ve Kherson) "kuvvetlerini tamamen geri çekmesi" de yer alıyor ki Moskova bu bölgelerin kendi ilhak ettiği "yeni topraklar" olduğunu iddia ediyor.
Ukrayna'nın barış için öne sürdüğü koşullar arasında müzakerelerin devamı için ateşkes yer alırken, bu taslak nihai anlaşmayı görmek için Zelenskiy‑Putin görüşmesi yapılmasını öngörüyor.
Ayrıca savaş esirlerinin karşılıklı değişimi, Rusya tarafından kaçırılan çocukların iadesi ve Rus esaretindeki tüm sivillerin serbest bırakılması isteniyor.
'İstanbul 2022'
28 Şubat 2022'de, Moskova'nın geniş çaplı işgalinden dört gün sonra, Ukraynalı ve Rus yetkililer savaşa son vermek üzere ilk müzakere girişimi için masaya oturdular.
Zelenskiy'nin Minsk'teki mevkidaşı Aleksandr Lukaşenko ile yaptığı telefon görüşmesinin ardından heyetler Ukrayna'nın Moskova'nın kilit müttefiki Belarus ile olan sınırında bir araya geldi.
Belarus'ta ve ardından internet üzerinden yapılan birkaç tur görüşmenin ardından heyetler 29 Mart 2022 tarihinde İstanbul'da bir araya geldi.
Ukrayna derhal ateşkes ve Rus güçlerinin topraklarından çekilmesi çağrısında bulundu.
Rusya ise Kremlin'in savaşın "temel nedenleri" olarak adlandırdığı ve Putin tarafından dile getirilen Ukrayna'yı işgal etme nedenleri üzerinde ısrar etti.
Moskova'ya göre bunlar arasında NATO'nun Doğu Avrupa'ya ve Rusya'nın sınırlarına doğru genişlememe taahhüdünü ihlal ettiği iddiası, Ukrayna hükümetinin etnik Ruslara karşı ayrımcılık yaptığı iddiası ve Putin'in Ukrayna'yı "denazifikasyon" olarak adlandırdığı durum gibi daha bulanık argümanlar yer alıyor.
Putin ve Rusya bugüne kadar bu iddiaların hiçbiri için kanıt sunamadı.
Şimdi Kremlin, yeni tur görüşmelerin Mart 2022'de tarafların kaldığı yerden devam etmesini istiyor.
İstanbul 2022 vs İstanbul 2025
Putin Mayıs ayında yaptığı açıklamada, Rusya ve Ukrayna'nın 15 Mayıs 2022'de "Ukrayna'nın kesintiye uğrattığını" iddia ettiği doğrudan müzakerelere "yeniden başlamasını" önermişti.
Rusya başkanlık yardımcısı Yuriy Ushakov daha sonra Kremlin'in resmi pozisyonunu yineleyerek müzakerelerin "2022 görüşmelerindeki gelişmeleri" dikkate alması gerektiğini söyledi.
İstanbul 2022 anlaşma taslağı, ABD merkezli düşünce kuruluşu Savaş Çalışmaları Enstitüsü'nün (Institute for the Study of War) Ukrayna'nın tamamen teslim olmasıyla eşdeğer tuttuğu şartları içeriyordu.
Wall Street Journal ve New York Times'a göre, 2022 taslak protokolleri Ukrayna'nın NATO üyeliği hedefinden vazgeçmesini ve anayasasına Ukrayna'nın herhangi bir askeri ittifaka katılmasını, askeri anlaşmalar yapmasını ya da Ukrayna'da yabancı askeri personel, eğitmen veya silah sistemleri barındırmasını yasaklayacak bir tarafsızlık hükmü eklenmesini talep ediyordu.
Moskova ayrıca Rusya, ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Belarus'un anlaşmanın güvenlik garantörleri olmasını talep etti.
Rusya garantör devletlerden askeri yardım anlaşmaları da dâhil olmak üzere "Ukrayna'nın daimi tarafsızlığı ile bağdaşmayan uluslararası anlaşma ve sözleşmeleri feshetmelerini" talep etti.
Moskova ayrıca Ukrayna ordusunun 85 bin askerle sınırlandırılmasında ve Ukrayna füzelerinin 40 kilometre menzili aşmamasında ısrar etti ki bu da Rus kuvvetlerinin saldırı korkusu olmadan Ukrayna yakınlarına kritik sistemler ve malzemeler konuşlandırmasına olanak tanıyacaktı.
Üç yıl sonra, Rusya Ukrayna'daki stratejik hedeflerinin hiçbirini gerçekleştirememiş, hiçbir bölgesel başkenti ele geçirememiş ve 2014'teki ilk işgalinden bu yana işgal ettiği Luhansk ve Donetsk bölgelerinin idari sınırlarına bile ulaşamamış olmasına rağmen Moskova aynı taleplerde ısrar etmeye istekli görünüyor.