Uluslararası bir araştırma ekibi, Afrika, Asya, Okyanusya ve Avrupa’da yaşamış 51 eski insan atasına ait dişlerdeki kurşun izlerini inceledi.
Yeni bir araştırmaya göre Homo sapiens, Neandertaller gibi diğer insan türlerine karşı yalnızca bilişsel yetenekleriyle değil, aynı zamanda kurşun zehirlenmesine karşı genetik bir avantaja sahip olmasıyla da üstünlük kazanmış olabilir.
Kurşun, insan sağlığı için ölümcül olabilen bir ağır metal. Günümüzde tüketici ürünlerinde artık kullanılmıyor olsa da, bu nörotoksin doğada insanlardan çok önce de yaygındı.
Kayaçlarda, toprakta, su kaynaklarında ve tortularda doğal olarak bulunan kurşun; volkanik patlamalar, yangınlar ve erozyon gibi doğal süreçlerle çevreye salınabiliyor. Özellikle yağmur ve sellerden sonra suyun biriktiği alanlarda kurşun yoğunluğu artabiliyor.
Uluslararası bir araştırma ekibi, Afrika, Asya, Okyanusya ve Avrupa’da yaşamış 51 eski insan atasına ait dişlerdeki kurşun izlerini inceledi. Bu örneklerin yüzde 73’ünde kurşun tespit edildi. Hatta 1,8 milyon yıl önce yaşamış ve soyu tükenmiş dev kuyruksuz maymun Gigantopithecus blacki’nin dişlerinde, günümüz endüstriyel kirliliğine eşdeğer miktarda kurşun bulundu. Bilim insanlarına göre bu düzeydeki kurşun maruziyeti beyin üzerinde ciddi etkiler yaratmış olmalı.
Araştırma ekibi, Science Advances dergisinde yayımladıkları makalede şu ifadeleri kullandı:
“Coğrafi olarak farklı birçok türe ait dişleri analiz ettiğimizde, kurşun maruziyetinin yalnızca insan faaliyetlerine bağlı bir olgu olmadığını gördük. Kurşunla karşılaşma, primat evrimi boyunca -özellikle de insansı türlerde- yaygın bir durumdu.”
Dil yeteneğini de etkiledi
Bu bulguyu test etmek için araştırmacılar, laboratuvarda kök hücrelerden beyin organoidleri (mini beyin dokuları) üretti. Bu dokulara hem eski hem de modern varyantlarıyla NOVA1 adlı bir geni yerleştirdiler. NOVA1, sinir hücrelerinin gelişiminde ve kas kontrolünde kritik rol oynayan bir RNA bağlayıcı proteini üretiyor.
Kurşuna maruz bırakılan organoidlerde, eski NOVA1 gen varyantının nöronları koruma konusunda modern varyanta göre daha zayıf olduğu görüldü. Ayrıca bu varyant, konuşma ve dil yeteneğiyle bağlantılı FOXP2 geninde işlev bozukluğu yarattı.
Araştırmacılara göre bu durum, modern insanların yalnızca nörolojik açıdan değil, toplumsal olarak da avantaj elde etmesine yol açmış olabilir:
“Kurşun maruziyetinin grup içi sosyal uyumu etkileyerek bazı türlerde bilişsel ve iletişimsel gerilemeye yol açtığını düşünüyoruz. Bu da modern insanlara Neandertaller karşısında bir hayatta kalma üstünlüğü sağlamış olabilir.”
Ancak bu iddia tartışmalı. Çalışmaya dahil olmayan bazı bilim insanları, eldeki fosil sayısının sınırlı olduğunu ve sonuçların spekülatif olabileceğini belirtiyor.
Yine de, insan evriminin belirleyici unsurlarından biri olan dil yeteneğinin, Homo sapiens’i diğer insan türlerinden ayıran en kritik faktörlerden biri olduğu konusunda fikir birliği var.