Ülke, 2050’ye gelindiğinde elektriğinin yüzde 60’ına kadarını nükleer enerjiden üretmeyi umuyor; bu hedefle nükleerin ulusal elektrik üretimindeki payını artırmayı amaçlıyor.
Dukovany nükleer santralinin sekiz dev soğutma kulesi, Çekya nükleer enerjiye daha fazla dayanmaya yönelik planlarını ilerletirken, iki yeni reaktör için açılan inşaat sahasını tepeden görüyor.
Mobil sondaj makineleri, jeolojik etüt için yerin 140 metre altından örnekler çıkarıyor; saha, genişlemenin bir parçası olan ve ülkenin nükleer üretimini sonunda en az ikiye katlaması ve Avrupa’nın nükleere en bağımlı ülkeleri arasındaki yerini pekiştirmesi beklenen 19 milyar dolar (16,4 milyar euro) tutarındaki proje için uygun mu, bunu doğrulamak amacıyla inceleniyor.
Güney Koreli KHNP, iki reaktörünün her biri 1.000 megavattan fazla üretim yapacak yeni bir santral inşası ihalesinde Fransız EDF’yi geride bıraktı. 2030’ların ikinci yarısında devreye girdiklerinde, 1980’lerden kalma Dukovany’nin dört adet 512 MW’lık reaktörünü tamamlayacaklar.
KHNP anlaşması, Çeklere şu anda iki adet 1.000 megavatlık reaktör bulunan Temelín’deki diğer nükleer santralde iki ünite daha inşa ettirme seçeneği veriyor.
Ardından küçük modüler nükleer reaktörler gelecek.
Dukovany projesinin genel müdürü Petr Závodský, Associated Press’e verdiği röportajda “2050 civarında Çekya’da elektriğin yüzde 50 ile yüzde 60’ı, hatta belki biraz daha fazlası nükleerden üretilecek” dedi.
Závodský, nükleer genişlemenin ülkenin fosil yakıtlardan kurtulmasına yardımcı olmak, makul fiyatla istikrarlı ve güvenilir arzı sağlamak, düşük emisyon gerekliliklerini karşılamak ve önümüzdeki yıllarda veri merkezlerini ve elektrikli otomobilleri beslemesi beklenen güçlü elektrik talebini karşılamak için gerekli olduğunu söyledi.
Avrupa’da nükleerin yeniden canlanması
Çekya’daki genişleme, enerji talebinin hızla arttığı ve ülkeler ile şirketlerin karbon kirliliğini keskin biçimde azaltmak için son tarihleri yaklaştıkça nükleer teknolojiye ilgiyi yeniden artıran bir döneme denk geliyor.
Nükleer enerji atık üretir, ancak iklim değişikliğinin başlıca etmeni olan karbondioksit gibi sera gazı emisyonlarını üretmez.
Avrupa Birliği, nükleer enerjiyi çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetler için sınıflandırma sistemine dahil ederek kabul etti ve finansmana kapı açtı. Bu, nükleere büyük ölçüde yaslanan Çekya, Slovakya, Macaristan ve kıtanın nükleer lideri olan Fransa için bir destek oldu.
Belçika ve İsveç kısa süre önce nükleer enerjiyi aşamalı olarak bırakma planlarını rafa kaldırdı. Danimarka ve İtalya kullanımını yeniden değerlendiriyor; Polonya ise ABD merkezli Westinghouse ile üç nükleer ünite inşa etmek üzere anlaşma imzalamasının ardından Avrupa Birliği’ndeki nükleer yanlısı 12 ülke kulübüne katılmaya hazırlanıyor.
Avrupa Birliği, 2024’te elektriğinin yüzde 24’ünü nükleer enerjiden üretti.
Birleşik Krallık, eylülde Amerika Birleşik Devletleri ile bir işbirliği anlaşması imzaladı; Enerji Bakanı Ed Miliband bunun “bu ülkede nükleerin altın çağına” yol açacağını söyledi.
1995’ten bu yana Birleşik Krallık’taki ilk nükleer santral olacak Sizewell C’nin inşası için 14,2 milyar sterlin (16,1 milyar euro) yatırım yapacak.
Hükümetin yüzde 70 hissesine sahip olduğu, Çekya’nın başat elektrik şirketi CEZ ile Birleşik Krallık’tan Rolls-Royce SMR, küçük modüler nükleer reaktörlerin geliştirilmesi ve devreye alınması için stratejik bir ortaklığa imza attı.
Mali boyut
Dukovany projesinin maliyetinin 16 milyar euronun üzerinde olduğu tahmin ediliyor; hükümet, yeni santralde yüzde 80’lik çoğunluk payını edinmeyi kabul etti.
Hükümet, yeni üniteler için CEZ’in 30 yılda geri ödeyeceği bir kredi sağlayacak. Devlet, CEZ için elektrik üretiminden 40 yıl boyunca istikrarlı gelir de garanti edecek. 2050’ye kadar “iklim nötr” olmayı hedefleyen Avrupa Birliği’nin onay vermesi bekleniyor.
“Yeni nükleer üniteler olmadan yapamayacağımızı savunmak için iyi bir konumdayız” dedi Závodský.
“Bugün elektriğin yaklaşık yüzde 40’ını nükleerden, yine yüzde 40’ını da kömürden alıyoruz. Kömürü ikame etmemiz gerektiği açık.”
Çekya, kömürü aşamalı olarak terk etmek için 2033’ü hedefliyor.
Buna karşın, finansmana ilişkin belirsizlik nükleer genişlemeyi önemli ölçüde geciktirdi. 2014’te CEZ, hükümetin mali garantiler sağlamayı reddetmesinin ardından mevcut Temelín nükleer santralinde iki reaktör inşa etmeye yönelik ihaleyi iptal etti.
Rusya’nın enerji devi Rosatom ve Çinli CNG, Kremlin’in Ukrayna’yı işgalinin ardından güvenlik gerekçesiyle Dukovany ihalesinden dışlandı.
CEZ, iki nükleer santrali için nükleer yakıt tedariki amacıyla Westinghouse ve Fransa’dan Framatome ile anlaşma imzalayarak ülkenin Rusya’ya bağımlılığını ortadan kaldırdı. KHNP ile yapılan sözleşme, yakıt tedarikini 10 yıl için güvence altına alıyor.
Nükleer enerjiye muhalefet
Atom enerjisi kamuoyundan destek görse de, ülke içinde ve dışında şüpheci sesler duyuluyor.
Friends of the Earth bunun fazla maliyetli olduğunu, paranın sanayinin iyileştirilmesine daha iyi harcanabileceğini söylüyor. Ülkede kullanılmış yakıt için hâlâ kalıcı bir depolama tesisi de yok.
Dukovany ve Temelín santralleri, 1986’daki Çernobil nükleer patlamasının ardından nükleer enerjiden vazgeçen Avusturya sınırına yakın. 2000’de Temelín santrali üzerindeki bir anlaşmazlık siyasi krize yol açmış ve sınır geçişleri haftalarca bloke edilmişti.
Avusturya, AB’de nükleere en şüpheyle yaklaşan ülke olmaya devam ediyor ve parlamentosunun alt kanadı Çekya’nın küçük modüler reaktörler planını şimdiden reddetti.