Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, 236,8 milyon ton karbondioksite eşdeğer karbon emisyonuna neden oldu.
Rusya, savaş kaynaklı iklim tazminatı kapsamında dünyada bir ilk olacak şekilde Ukrayna’ya 37 milyar euronun üzerinde ödeme yapması için baskı altında.
"Ukrayna Zarar Kayıt Defteri" önümüzdeki aylarda iklimle ilgili başvuruları kabul etmeye başlayacak. Ukrayna ise tazminat talebini 2026 yılının başlarında Avrupa Konseyi’ne sunmayı planlıyor.
Uzmanlar, “emsalsiz” bu adımın, Rusya’yı Ukrayna’yı işgalinin atmosfer üzerindeki etkileri konusunda sorumlu tutmaya yardımcı olacağını ve savaş kaynaklı iklim zararından devlet sorumluluğuna emsal teşkil edeceğini savunuyor.
Rusya’nın Ukrayna’ya verdiği çevresel zarar
Savaşın Sera Gazı Muhasebesi Girişimi (IGGAW), Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin 236,8 milyon ton karbondioksite eşdeğer küresel ısınma emisyonu ürettiğini hesapladı.
Ukrayna'da yaklaşık üç milyon hektar ormanda savaş nedeniyle yok edildi ya da zarar gördü. Bu durum, sera gazı emilim kapasitelerini yılda 1,7 milyon ton azalttı.
Kıtanın kara alanının yüzde 6’sından azını kaplamasına rağmen Ukrayna, Avrupa’daki biyolojik çeşitliliğin üçte birine ev sahipliği yapıyor. Ancak savaş, tehdit altındaki bini aşkın hayvan, bitki ve mantar türü üzerindeki baskıyı artırdı.
Hükümet tarafından finanse edilen IGGAW’ın raporu, tüm bu etkenlerin bir araya gelmesiyle Rusya’nın saldırısından kaynaklanan “karbonun toplumsal maliyeti”nin toplam 43,8 milyar dolara (yaklaşık 37,74 milyar euro) ulaştığını söylüyor.
Ekonomi, Çevre ve Tarım Bakan Yardımcısı Pavlo Kartashov, Brezilya’nın Belém kentinde COP30’daki bir yan etkinlikte, “Pek çok açıdan Rusya kirli bir savaş yürütüyor ve bizim iklimimiz de bir kurban,” dedi.
“Yakılan büyük miktarlarda yakıt, kavrulan ormanlar, yıkılan binalar, kullanılan beton ve çelik; bütün bunlar özünde "çatışmanın karbon ayak izi"dir ve kayda değer bir iklim maliyeti vardır.”
Kartashov, Ukrayna halkı “vahşetle doğrudan yüzleşirken”, Rusya’nın saldırısının iklim şok dalgalarının ülke sınırlarının “çok ötesinde” ve geleceğe uzanarak hissedileceğini de ekliyor.
Ukrayna’nın iklim tazminatı başvurusu
IGGAW’ın raporuna göre her iki tarafın ordusu 18 milyon ton yakıt kullandı ve 1,3 milyon hektar tarla ile ormanı ateşe verdi.
Cephe hatlarını tahkim etmek için “çok büyük miktarlarda” çelik ve çimento sipariş edildi.
Ortaya çıkan emisyonlar, Avusturya, Macaristan, Çekya ve Slovakya’nın toplam yıllık emisyonlarına eşdeğer.
Raporun başyazarı Lennard de Klerk, “Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin karbon emisyonlarına ilişkin titiz belgeleme çalışmamız, Ukrayna’nın tazminat talebinin temelini oluşturacak,” dedi.
“Bunun mekanizması uluslararası hukukta kurulmuş durumda ve başvuru yapıldığında, Ukrayna’yı savaş kaynaklı iklim emisyonlarından dolayı başka bir ülkeyi hesap vermeye zorlayan ilk ülke konumuna getirecek.”
‘Savaşın iklim maliyeti artık görmezden gelinemez’
Ukrayna’nın çığır açan hamlesi, 2022’de orduların küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık yüzde 5,5’inden sorumlu olduğunu raporlayan Çatışma ve Çevre Gözlemevi (CEOBS) tarafından memnuniyetle karşılandı.
CEOBS Direktörü Doug Weir Euronews Green’e, “Ukrayna’nın bu çığır açan adımı, savaşın yol açtığı iklim zararında devlet sorumluluğu için küresel bir emsal teşkil ediyor,” dedi.
Ayrıca, “savaşın iklim maliyetinin artık görmezden gelinemeyeceğini” vurguluyor.
Bundan sonra ne olacak?
BM Genel Kurulu 2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya tazminat ödemesi gerektiğine karar verdikten sonra, Avrupa Konseyi bunun için "Ukrayna Zarar Kayıt Defteri" adlı bir mekanizma kurdu.
Ukrayna’nın başvurusu, bu yıl temmuz ayında Uluslararası Adalet Divanı’na sunulan tarihi bir kararla da destekleniyor. Karar, suya, gıdaya ve barınmaya erişim gibi “temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevre”nin de bir insan hakkı olduğunu teyit etti.
Ukrayna Zarar Kayıt Defteri ayrıca zorunlu iç yerinden edilme, zorla çalıştırma, konutların zarar görmesi veya yıkılması ve barınma ya da ikamet kaybı gibi olaylar için 9 bin 700’den fazla bireysel başvuruyu da içeriyor.