Yeni plan, AB ülkelerini iki senaryoya hazırlıyor: Yerinden edilmiş Ukraynalılar için uzun süreli ikamet ve savaştan sonra gönüllü geri dönüşler.
REKLAM
Avrupa Birliği, Rusya’nın işgalinin ardından milyonlarca Ukraynalıya tanınan geçici koruma statüsünü Mart 2027’ye kadar uzatacağını açıkladı.
Bu karar, savaş sona erdiğinde Ukraynalıların ülkelerine 'kademeli dönüşü ve sürdürülebilir yeniden entegrasyonu' için bir yol haritası çizilmesini amaçlıyor. Ancak savaşın yakın zamanda sona ereceğine dair bir işaret yok. Moskova, ABD destekli müzakereleri oyalarken belirsizlik sürüyor.
Bu adım, Brüksel’in Ukraynalılar için ilk kez savaş sonrası kalıcı yerleşim ya da dönüş seçeneklerini içeren detaylı bir plan sunması açısından önemli.
Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşanan en büyük mülteci krizi kapsamında yaklaşık 4,3 milyon Ukraynalı AB ülkelerine sığındı. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, “2022’den bu yana, Rusya’nın saldırganlığı nedeniyle Ukrayna’dan kaçanlara koruma sağlıyoruz ve bunu yapmaya devam ediyoruz,” dedi.
“Ukrayna ile birlikte, insanlar için güvenli hale geldiğinde evlerine dönüp yeniden inşa etmelerinin önünü açıyoruz.”
Yeni uzatma ve geçiş süreci
Komisyon’un Çarşamba günü duyurduğu plana göre, geçici koruma direktifi 4 Mart 2027’ye kadar uzatılacak. Bu direktif, mültecilerin hızlıca oturma izni, iş gücü piyasasına erişim, sosyal yardımlar, sağlık hizmetleri ve eğitim gibi haklardan faydalanmasını sağlıyor. Normalde uzun sürebilecek iltica süreçlerinin yerine geçen bu sistem, 'kitlesel göç' durumlarında ülkelerin bürokrasiyi en aza indirmesini öngörüyor.
Ancak savaşın ne zaman biteceği bilinmediği için, Brüksel aynı zamanda geçici korumadan çıkış için koordineli bir geçiş planı öneriyor. Böylece savaş sona erdiğinde mülteciler AB'de kalma ya da Ukrayna’ya dönme konusunda gerçek bir tercih yapabilecek.
Savaşın sona ermesi bile herkesin hemen geri döneceği anlamına gelmiyor. Örneğin Suriye örneğinde olduğu gibi, savaş sonrası koşullar karmaşık ve güvensiz olabilir. Ukrayna’da birçok şehir Rusya’nın bombardımanlarıyla yıkılmış durumda. Dünya Bankası’na göre, ülkenin yeniden inşası için önümüzdeki on yıl boyunca 506 milyar euroya ihtiyaç olacak. Bu maliyetin bir kısmı, dondurulmuş Rus varlıklarının kullanılmasıyla karşılanabilir.
Ukrayna Başbakan Yardımcısı Oleksiy Çernışov’un aktardığına göre, ekonominin yeniden canlanması için ülkeye 4 milyon ek çalışana ihtiyaç var.
Çernışov “Daha fazla insanın Ukrayna’ya dönmesine ihtiyacımız var, elbette bunun için istikrar ve savaşın sona ermesi şart,” dedi.
“Sadece güçlü bir ekonomi, Ukrayna’nın başarılı bir geleceğe ve AB’ye entegrasyonuna giden yolu açabilir.”
Kalmak mı, dönmek mi?
Komisyon, üye ülkelerin iki ana senaryo için hazırlık yapmasını öneriyor:
1. AB’de Kalmak İsteyenler: Entegre olmuş bazı Ukraynalıların AB ülkelerinde kalmak isteyeceği varsayılıyor. Bunun için geçici koruma statüsü sona ermeden, uzun süreli oturma izinleri, öğrenci vizeleri ya da yasal göç yollarıyla statülerinin dönüştürülmesi öneriliyor. Bu geçiş, ülkelerin ulusal mevzuatına göre yapılacak.
2. Geri Dönmek İsteyenler: Geri dönmek isteyen mülteciler için ise “gönüllü dönüş programları” öneriliyor. Herhangi bir zorla sınır dışı etme söz konusu değil. Ayrıca, 'keşif ziyaretleri' ile Ukraynalıların ülkedeki durumu görmeleri, ailelerini ziyaret etmeleri ve koşulları değerlendirmeleri teşvik edilecek.
Yeni plan kapsamında ayrıca 'Birlik Merkezleri (Unity Hubs)' kurulacak. Bu merkezler, Ukraynalılara kalma ya da dönme seçenekleri hakkında bilgi verecek ve diaspora içindeki bağlantıları güçlendirecek. Siyasi düzeyde geçiş sürecini izlemek üzere özel bir elçi atanması da öngörülüyor.
Komisyon, bu sürecin yalnızca 'gerekli koşullar sağlandığında', yani kalıcı ve adil bir barış ortamı tesis edildiğinde başlaması gerektiğini vurguluyor. Eğer savaş 2027’den önce sona ererse, geçici koruma daha erken de kaldırılabilir.
İçişleri ve Göç Komiseri Magnus Brunner, “Geçici koruma sona erdiğinde, Ukrayna’nın geri dönenleri ne ölçüde kabul edebileceğini de hesaba katmamız gerekecek. Her şey bir anda yapılamaz,” dedi.
“Bu yüzden, geri dönüşlerin kademeli ve düzenli olabilmesi için gönüllü dönüş programlarını şimdiden hayata geçirmemizi istiyoruz.”
Finansman gerginliği
AB ülkeleri genelinde Ukraynalı mültecilere yönelik destek genel olarak sürse de finansman konusunda zaman zaman gerginlikler yaşanıyor. Savaşın başlangıcından bu yana AB bütçesinden 15 milyar euro acil yardım sağlandı.
Ancak özellikle Almanya, Polonya ve Çekya gibi Ukrayna’ya komşu ülkeler bu yardımın yetersiz kaldığını belirterek Brüksel’den yeni kaynaklar talep etti. Bu üç ülke, AB’deki Ukraynalı mültecilerin yaklaşık yüzde 50’sini barındırıyor.
Mayıs ayında Almanya Başbakanı Friedrich Merz ile görüşen Ursula von der Leyen, Ukraynalı mültecilere destek ve göç reformları için 3 milyar euroluk yeni fon açıkladı. Buna ek olarak 1 milyar euro daha ayrılacak. Gelecekteki harcamalar ise henüz sunulmamış olan yeni yedi yıllık AB bütçesi kapsamında ele alınacak.