Dört siyasi gruptan 38 Avrupa Parlamentosu üyesi, son yıllarda Akdeniz'de yaşanan şiddetin önemli ölçüde artması nedeniyle tüm Libya güvenlik güçlerine sağlanan finansmanın sona erdirilmesi çağrısında bulundu.
Avrupa Parlamentosu’ndan dört siyasi gruba mensup 38 milletvekili, Avrupa Komisyonu’na bir mektup yazarak tüm Libya güvenlik güçlerine yönelik finansman desteğinin sona erdirilmesi çağrısında bulundu.
Milletvekilleri, Komisyon’dan Libya Sahil Güvenliği’nin Akdeniz’de insani yardım gemilerine yönelik şiddet eylemlerini kınamasını ve “LCG’ye (Libya Sahil Güvenliği), DCIM’e (Yasadışı Göçle Mücadele Müdürlüğü) ve diğer tüm Libya kurumlarına yönelik her türlü — mali, teknik ya da operasyonel — desteğin derhal durdurulmasını” talep etti.
Diktatör Muammer Kaddafi’nin devrilmesi ve 2020’de iç savaşın sona ermesinin ardından Libya hâlâ siyasi olarak bölünmüş durumda. Ülkenin farklı bölgeleri iki ayrı yapı tarafından kontrol ediliyor. Uluslararası tanınırlığa sahip Ulusal Birlik Hükümeti (GNU) Trablus merkezli ve Başbakan Abdulhamid Dibeybe tarafından yönetiliyor. GNU, ülkenin batısını kontrol ediyor. Doğu ve güneyde ise ağırlıklı olarak General Halife Hafter’in komutasındaki Libya Arap Silahlı Kuvvetleri (LAAF) ve Temsilciler Meclisi olarak bilinen rakip bir yönetim hâkim.
Avrupa Komisyonu sözcüsüne göre, geçen hafta AB ile Libya’daki her iki taraf arasında gerçekleşen diyalog “açık ve yapıcı” geçti. Sözcü, GNU ve Hafter’in temsilcilerinin son olayları ele aldığını ve “her türlü iş birliğinde insan haklarına saygının her zaman ilk sırada olması gerektiği” konusunda mutabık kaldığını aktardı.
Ancak mektubu kaleme alan milletvekillerine göre, denizdeki son durum, Libya’da iktidardaki farklı gruplarla yaşanan karşılaşmalarda şiddetin tırmandığını gösteriyor.
Son yıllarda farklı Libya silahlı gruplarının, uluslararası sularda göçmen teknelerine, kurtarma gemilerine ve balıkçı teknelerine yönelik birçok belgelenmiş saldırı gerçekleştirdiği biliniyor.
Ağustos ayında, AB tarafından finanse edilen ve Trablus hükümetinin kontrolündeki bir Libya Sahil Güvenlik botunun, sivil toplum kuruluşu gemisi Ocean Viking’in mürettebatına dakikalarca yoğun ateş açtığı bildirildi.
Sivil toplum kuruluşu Sea-Watch’in yayımladığı son rapor, Libya Sahil Güvenliği ve diğer Libya aktörleri tarafından kışkırtılan 60 şiddetli olayı ayrıntılandırıyor.
Bu durum, insan kaçakçılığıyla mücadele etmesi ve göçmenlerin insan haklarına saygı göstermesi gereken Libya güçlerinin AB tarafından finanse edilmesi konusunda Avrupa Parlamentosu’nda giderek artan endişelere yol açtı.
Sosyalistler ve Demokratlar (S&D), Renew Europe, Yeşiller/Avrupa Serbest İttifakı (Greens/EFA) ve Sol Grup’tan (The Left) milletvekilleri, Euronews’ün gördüğü mektupta şu ifadeleri kullandı: “Bu işbirliğinin sürdürülmesi, AB fonlarının açıkça kötüye kullanılmasından ibarettir, Avrupa müktesebatına aykırıdır, ayrıca Libya’daki kırılgan barış sürecini tehlikeye atmakta, AB’nin deniz sınırında istikrarsızlığı artırmakta ve AB’nin dış politika aktörü olarak güvenilirliğini zedelemektedir.”
Komisyon, 2017’den bu yana çeşitli AB programları aracılığıyla Libya makamlarına malzeme, teknik ve eğitim desteği sağlıyor. Bunların başlıcası, 2021’e kadar toplam 465 milyon euro (yaklaşık 22,7 milyar TL) aktaran Afrika Acil Durum Güven Fonu (EUTF for Africa).
Ülkeye sağlanan destek, 2021-2027 dönemi için uygulanan NDICI–Küresel Avrupa aracı kapsamında da sürdü. Bu program çerçevesinde, koruma ve sınır yönetimine odaklanarak toplam 65 milyon euro (yaklaşık 3,2 milyar TL) tahsis edildi. Ancak bu paranın ne kadarının fiilen Libya Sahil Güvenliği’ne aktarıldığı net değil.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ise, Perşembe günü yapılacak AB zirvesi öncesinde üye devletlerin liderlerine gönderdiği mektupta, Kuzey Afrika ülkeleri için ek 675 milyon euro (yaklaşık 32,9 milyar TL) kaynak ayrıldığını duyurdu.
Sorunlu fonlar
Bu fonların çoğu, sivil toplum kuruluşları ve bazı AB kurumları tarafından tartışmalı olarak nitelendirildi.
Eylül 2024’te Avrupa Sayıştayı, AB Güven Fonu'nun (EUTF) nasıl harcandığına dair bir rapor yayımladı. Bu, ilk kez bir AB kurumunun, 27 üyeli birliğin insan hakları risklerini yeterince ele almadığını söylemesi oldu.
Avrupa Birliği'nin dış iş birlikleri için temel finansman aracı olan NDICI-Küresel Avrupa düzenlemesi kapsamındaki diğer fonlar, “ortak ülkelerde insan hakları ihlalleriyle sonuçlanabilecek” faaliyetlere finansman sağlanmasını açıkça hariç tutuyor. Ancak belgelenmiş göçmen hakları ihlallerine rağmen para akışı devam ediyor.
Birleşmiş Milletler’in Mart 2023’te yayımladığı Libya’ya ilişkin Bağımsız Gerçekleri Araştırma Misyonu raporu, AB’nin destek verdiği bazı Libya makamlarının insan kaçakçılığı, zorla çalıştırma, aç bırakma, cinsel şiddet ve işkence de dahil olmak üzere ağır insan hakları ihlallerine karıştığını ortaya koydu.
Ayrıca, Avrupa Ombudsmanı, Komisyon’un Libya projelerine ilişkin değerlendirmeleri açıklamayı reddettiği için kötü yönetimden suçlu bulundu.
AP milletvekillerinin mektubunda yer alan diğer talepler arasında, Orta Akdeniz’de AB koordinasyonunda bir arama-kurtarma misyonunun kurulması, İtalyan hükümetine 2017’de Libya ile imzaladığı Mutabakat Zaptı’nı askıya alması için baskı yapılması ve Komisyon’a, son aylarda örnekleri görüldüğü gibi Hafter’in kontrolündeki güçler gibi tanınmayan yapılarla ilişkiye girmemesi çağrısı yer aldı.
Benzer şekilde, Avrupa’daki sivil toplum kuruluşlarının Libya Sahil Güvenliği’nin finansmanının durdurulması yönündeki çağrısı da Komisyon tarafından kısa süre önce reddedildi.
Euronews, mektubun alınıp alınmadığını teyit etmek için Avrupa Komisyonu ile iletişime geçti ve yanıt aldı ancak haberin yayımlandığı sırada herhangi bir doğrulama gelmedi.
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von der Leyen ise 27 AB üyesi devlete gönderdiği kendi mektubunda, Akdeniz’in güney kıyılarından göçmen çıkışlarını engellemek amacıyla AB’nin Libya ve diğer Kuzey Afrika ülkeleriyle iş birliğini sürdürme taahhüdünü yineledi.