Hangi Avrupa ülkeleri teknoloji yarışında kendi yapay zekasını geliştiriyor?

OpenAI'nin ChatGPT'yi kullanıma sunup yapay zekayı ana akıma taşımasının üzerinden üç yıl geçerken, Avrupa'daki bazı ülkeler kendi egemen sistemlerini geliştiriyor.

Egemen AI, bir ülkenin, yabancı sistemlere ya da bulut sağlayıcılarının yargı yetkilerine bağımlı olmak yerine, vatandaşları için ülkesinde üretilen yapay zeka (AI) sistemlerini geliştirme, barındırma, devreye alma ve yönetme kapasitesidir.

Avrupa Parlamentosu, haziranda yayımladığı raporda bloğun "halihazırda yabancı teknolojilere büyük ölçüde bağımlı" olduğunu, özellikle Amerikan teknolojilerinin Avrupa'nın kendi teknoloji şampiyonlarına sahip olmasını engellediğini kabul etti. ABD'nin yakın zamanda yaptığı 500 milyar dolarlık (432,9 milyar euro) yerli AI yatırımı nedeniyle bu bağımlılığın "devam edecek gibi göründüğü" de belirtildi.

AB, üstünlüğünü yeniden kazanmak için araştırmaya yatırım yapması ve yeni sistemler geliştirmesi gerektiğini açıkladı. İşte burada ulusal hükümetler devreye girebilir.

Avrupa genelinde birkaç ülke kendi egemen AI sistemlerini inşa ediyor. Euronews Next, şimdiye kadar nelerin hayata geçirildiğine bakıyor.

Almanya

Almanya, Sovereign Open Source Foundation Models (SOOFI) adlı kendi AI planını açıklayan son ülke oldu.

SOOFI, Almanya hükümetine göre, diğer şirketlerin AI ürünleri geliştirirken uyarlayabileceği, temel bir “ileri AI” açık kaynak modelini inşa etmeye yönelik bir girişimdir.

Hükümetin açıklamasına göre teknoloji, YZ kontrollü robotlar gibi son derece karmaşık görevlerde kullanılacak.

Leibniz Hannover Üniversitesi'nden, projeye dahil olan akademisyen Wolfgang Nejdl, “SOOFI ile Avrupa'nın bir sonraki nesil AI modellerinin temelini atıyoruz – egemen, güçlü ve tamamen Avrupa'nın kontrolünde” dedi.

Nejdl sözlerine şöyle devam etti: “Avrupa değerlerine saygılı büyük AI modelleri, özellikle eğitim, tıp, kamu yönetimi ve üretim gibi hassas alanlarda AI'ya güven inşa etmek için hayati önem taşıyor.”

Telekomünikasyon şirketi Deutsche Telekom ve T-systems, hedefin SOOFI'nin 100 milyar parametreye, yani modelin davranışını düzenleyen ayarlara sahip olması olduğunu söyledi.

Her iki şirket de büyük dil modeline AI fabrikalarından birinde teknik destek sağlıyor. Modeli eğitmek için Deutsche Telekom yaklaşık 130 NVIDIA çipi ve gelecek Mart ayına kadar devreye alınacak binin üzerinde grafik işlem birimi (GPU) kullanacak.

Projeye dahil üniversitelerden TU Darmstadt, SOOFI'nin, verilerin toplanması ve hazırlanmasından yazılımın inşa edilip eğitilmesine kadar büyük AI modelleri geliştirmenin her alanında uzmanlık oluşturmak için nelerin gerektiğini de belirleyeceğini açıkladı.

İsviçre

Eylül ayında, İsviçre AI Girişimi ülkenin ilk çok dilli dil modeli Apertus'u başlattı.

Latince “açık” anlamına gelen Apertus, araştırmacıların, profesyonellerin ve halkın modeli kendi özgün ihtiyaçlarına göre uyarlamasına olanak tanıyor.

Geliştiriciler, eğitim mimarisi, veri kümeleri, kaynak kodu ve model ağırlıkları dahil modelle ilgili her şeyin kullanıma açık olduğunu söylüyor; model ağırlıkları, BDM'nin verileri nasıl yorumlayacağını belirleyen parametrelerdir.

İşbirliği yapan üniversitelerden ETH Zürih, Apertus'un İsviçre Almancası ve Romanşça gibi 1.000'den fazla dilde 15 trilyon belirteç (bilgi parçası) üzerinde eğitildiğini bildirdi.

Apertus, egemen modellere çevrimiçi erişim noktası olan Public AI'ye yüklendi; böylece insanlar dünyanın her yerinden modele erişebilecek.

İsviçre AI Girişimi, hukuk, iklim, sağlık ve eğitim alanlarında uzmanlığa sahip alana özgü modelleri keşfedeceğini belirtti.

Swiss AI girişiminin eş lideri Antoine Bosselut, Public AI'de şöyle dedi: “Bu sürüm nihai bir adım değil — bir başlangıç. Dünyanın her yerinde kamu yararına hizmet eden egemen, açık AI temellerine yönelik uzun vadeli bir taahhüt inşa ediyoruz”.

Polonya

Şubat ayında Polonya, yerli büyük dil modeli Polish Large Language Model'i (PLLuM) kullanıma sundu.

Hükümetin lansman sırasındaki açıklamasına göre PLLuM, “Lehçe'nin özgünlüklerine göre uyarlanmış” durumda; böylece AI konuşma ya da yazma projeleri, çekim ve karmaşık sözdizimi gibi zorlukların üstesinden “çok iyi gelebilecek.”

​Hükümet, PLLuM modellerinin metin ve e-posta yazmaya yardımcı olan, belgeleri özetleyen, öğrencilerin derse hazırlanmalarına yardım eden, sohbet botu içeriği üreten, seyahat planlayan ya da taslaklar oluşturan AI'lara dönüştürülebileceğini belirtiyor.

Dijital İşler Başkan Yardımcısı Dariusz Standerski, o dönemde PLLuM'un “dijital devlet için bir yatırım” olduğunu söylemişti.

​Standerski, modelin Hive AI'ye genişletileceğini söyledi: hükümetin kamu yönetimi operasyonlarına entegre edilecek ve “ulusal AI ekosisteminin” geliştirilmesine yardımcı olacak bir sistem.

Örneğin halk, kamu bilgilerine ulaşmalarına yardım eden bir sanal asistana ve belge işleme ile bilgiye erişimi otomatikleştiren “akıllı” bir ofis asistanına erişebilecek.

İlerleyen dönemde PLLuM, öğretmenlerin sınıflarında en yeni teknolojilerle “ilgi çekici dersler” yürütmelerine de yardımcı olacak.

İspanya

Ocak ayında Barcelona Süper Bilgisayar Merkezi (BSC), “halkın hizmetinde sorumlu AI” hedefiyle “ilk Avrupa açık ve çok dilli altyapı” Alia'yı hayata geçirdi.

BSC, saniyede 314 katrilyon hesaplama çalıştırabilen süper bilgisayar MareNostrum 5'in desteğiyle Alia'yı geliştirdi.

Alia, İspanyolca, Baskça, Katalanca ve Galiçyaca veri kümeleri, dil modelleri ve entegrasyon araçları gibi kaynakların açık bir veritabanınısunuyor; bu kaynaklar, girişimlerin kendi yerli modellerini inşa etmesine yardımcı olacak.

Son aşamada, Yapay Zekanın Denetimi için İspanyol Ajansı (AESIA), Alia'nın bir vergi dairesi sohbet botuna dönüştürüleceğini ve kalp yetmezliğini kolayca teşhis edebilen bir uygulamaya entegre edileceğini belirtti.

Alia projesi ayrıca, yerli şirketlerin kullanımına sunulmak üzere İspanyolca, Baskça, Katalanca ve Galiçyaca dillerinde 100'den fazla AI kaynağı oluşturan bir başka hükümet girişimi Ilena'nın üzerine inşa ediliyor.

2020'de Katalonya hükümeti, sesli asistanlar, otomatik çevirmenler ya da sohbet odaklı AI ajanları gibi ürünler geliştirmek isteyen şirketler için Katalanca bilgisayar modelleri üreten Aina adlı pilot projeyi başlattı.

Hükümet, modeli 1,7 milyon sözcük ve 95 milyon cümle içeren başlangıç Katalanca veritabanı üzerinde eğitti.

​Hollanda

2023'te üç sivil toplum kuruluşu GPT-NL adlı, Hollandaca konuşabilen açık kaynak bir YZ modeli geliştirmeye başladı.

Projeye adanmış bir internet sitesi, GPT-NL'yi “Hollandaca dili ve kültürü için: güvenilir, şeffaf, karşılıklı ve egemen” bir model olarak tanımlıyor.

Konsorsiyum, yüksek kaliteli kaynaklardan telif anlaşmalarıyla elde edilen veriler, kamuya açık veriler ve kendi ürettiği sentetik verilerin bir karışımını kullanıyor.

Konsorsiyum, kısa süre önce meslek örgütü NDP Nieuwsmedia çatısı altındaki Hollandalı yayıncılar ve ANP haber ajansıyla, makalelerinin GPT-NL'nin eğitiminde kullanılmasını sağlayan bir anlaşma imzaladı. Karşılığında, yayıncılar model nihayet kullanıma sunulduğunda BDM'nin kârından pay alacak.

Proje açık kaynaklı olacak; böylece akademik kurumlar, araştırmacılar ve kamu, sağlık, eğitim ve hizmet alanlarındaki uygulamalarını deneyebilecek. BDM'yi profesyonel amaçlarla kullanmayan kullanıcıların, erişim sağlandığında küçük bir ücret ödemesi gerekebilir.

Araştırmacılar modeli Haziran 2025'te eğitmeye başladı ve yakın tarihli bir güncellemeye göre ilk sürümün yıl bitmeden önce kullanıma sunulmasını bekliyorlar.

Portekiz

2024'ten bu yana Portekizli üniversitelerden oluşan bir konsorsiyum, Amalia adlı bir egemen AI üzerinde çalışıyor.

Amalia'nın arkasındaki araştırma gruplarından Nova School of Science and Technology, modelin Portekizce ve yerel bağlamla soruları yanıtlayabildiğini, kod üretebildiğini, kavramları açıklayabildiğini, metinleri özetleyebildiğini ve bilgileri yorumlayabildiğini bildirdi.​

Şimdiye kadar araştırmacılar Amalia'nın beta sürümünü eylül ayında test etti ve AI'nın 2026 ortasında halka açılmasına doğru çalışıyor.

Hükümet, bu büyük dil modelini çevrimiçi portalı üzerinden kamu yönetimi hizmetlerinde ve bilimde analizlere yardımcı olmak üzere kullanmayı şimdiden planlıyor.

​Yerel haberler, Amalia'nın bir sohbet botu olarak geliştirildikten sonra halka sunulmayacağını, ancak BDM'nin kodunun açık kaynaklı olacağını ve diğer Portekizli şirketlerin kendi AI modelleri için kullanabileceğini söylüyor.