Türkçe konuşulan ülkeler, küresel teknoloji platformları ulusal düzenlemeleri atlatırken yalan habere karşı koordineli bir yaklaşım arıyor.
Yalan haber ve dezenformasyon, Doğu’yu en az Batı kadar etkileyen küresel bir sorun.
"YouTube, Instagram gibi pek çok platform var; vatandaşlar da buralarda yanlış bilgi yayıyor ve hükümet bununla ilgili hiçbir şey yapamıyor," dedi Kırgız Cumhuriyeti Kültür, Enformasyon ve Gençlik Politikası Bakanlığı Bilgi Politikası Dairesi baş uzmanı Zarina Kalmuratova.
Euronews’e verdiği röportajda dile getirdiği hayal kırıklığı, dünya genelindeki hükümetlerin karşısındaki zorluğu gözler önüne seriyor: bilgi, herhangi bir ülkenin yetki alanının ötesinde faaliyet gösteren küresel platformlar üzerinden akarken ulusal yasaları nasıl uygulatmalı?
Kırgızistan hükümetinde baş uzman olarak, çevrimiçi dezenformasyonla mücadelede ülkesinin çabalarının sınırlarıyla boğuşuyor.
Kırgızistan 2022’de yalan habere karşı bir yasa çıkardığında, eleştirmenler bunun hükümet sansürüne dönüşerek yurttaşları koruma bahanesiyle muhalif sesleri susturabileceği uyarısında bulundu. İki yıl sonra, Azerbaycan’ın Bakü kentinde düzenlenen son bir medya konferansında konuşan Kalmuratova, bu endişelerin gerçekleşmediğini savunuyor.
"Evet, bir kısıtlama gibi algılandı. Sanki siteleri engellemek ya da kapatmak için bir araçmış gibi. Ama gerçekte böyle bir şey olmadı," dedi.
Kırgızistan’daki çerçeveye göre, kendileri hakkında yanlış bilgi yayıldığını düşünen kişiler devlet makamlarından müdahale talep edebiliyor. Yetkililer, ardından ilgili mecradan içeriği 24 saat içinde kaldırmasını istiyor. Reddeden siteler iki aya kadar engellenebiliyor; Kalmuratova bu yaptırımı aşırı değil, ölçülü olarak niteliyor.
Küresel platformlara baskı
Ancak içerik uluslararası platformlarda yer aldığında bu yaptırım mekanizması bile işlemez hale geliyor. Kalmuratova’nın önerdiği çözüm, Meta ve Google gibi teknoloji devlerine Türk dilli ülkelerde resmî olarak faaliyet göstermeleri için baskı yapılmasını ve bugün eksik olan hesap verebilirlik mekanizmalarının kurulmasını içeriyor.
"Bu, dezenformasyonla mücadelede büyük bir adım olur," dedi Kalmuratova, Türk Devletleri Teşkilatı (OTS) genelinden medya yetkililerini bir araya getiren konferansta.
OTS, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ı tam üye olarak içeriyor; Macaristan, Türkmenistan ve diğer bazı ülkeler ise gözlemci olarak katılıyor. Bu ülkeler, Güneydoğu Avrupa’dan Kafkas Dağları üzerinden Orta Asya’ya uzanan geniş bir coğrafi yay çiziyor.
Kısıtlamanın ötesinde
Kazakistan Kültür ve Enformasyon Bakan Yardımcısı Kanat İskakov, sorunlu içerikleri yalnızca engellemek yerine güvenilir alternatifler oluşturmayı merkeze alan tamamlayıcı bir strateji ortaya koydu.
"Kitle güvenini oluşturmak için dijital hizmetlerde gazetecilik standartlarına yönelik eşgüdümlü yaklaşımlar geliştirmeliyiz," dedi İskakov konferansta.
Uyumlu standartlara ve ortak içerik üretimine yaptığı vurgu, bu ülkelerin dezenformasyonla mücadelede başarıyı belirleyecek unsurun yalnızca yaptırım değil, aynı zamanda güvenilirlik olduğunu kabul ettiklerini gösteriyor.
Amaç, kitlelerin güvendiği yerli medya kuruluşlarını geliştirmek ve güvenilmez kaynakların cazibesini azaltmak.
Bölgesel bir deneme
Bakü’deki toplantılar (Medya ve Enformasyon üzerine 12. Çalışma Grubu Toplantısı ve 7. bakanlar düzeyindeki konferans dahil), farklı siyasal sistemler arasında ortak medya politikaları oluşturma yönündeki OTS çabalarında atılan en son adımı temsil ediyor.
Girişim, vatandaşları zararlı asılsız bilgilerden korumak ile meşru eleştiri ve tartışma alanını muhafaza etmek arasındaki dengeye dair karmaşık soruları gündeme getiriyor. Kırgızistan’ın deneyimi, birbirine bağlı dijital ortamda ulusal düzeyde düzenlemenin hem cazibesini hem de sınırlarını ortaya koyuyor.
Bir sonraki OTS medya forumu Türkiye’de toplanacak ve üye devletler, platformlar küresel ölçekte faaliyet gösterirken hükümetlerin standartları nasıl uygulatabileceği, kamu güveninin nasıl inşa edilebileceği ve bölgesel işbirliğinin tek tek ülkelerin tek başına ulaşamayacağı yanıtları nasıl sağlayabileceği gibi başlıkları ele alacak.