Uzmanlar, sıtmayla mücadele için aşılara ve böcek ilacıyla tedavi edilen cibinliklere erişimin yanı sıra yeni tedavilere de ihtiyaç duyulduğunu belirtti.
REKLAM
Yeni bir rapora göre, küresel sıtma vakalarının sayısı geçen yıl 263 milyona çıkarak 2022’ye kıyasla 11 milyon artış gösterdi. Sivrisinek kaynaklı bu hastalığın ortadan kaldırılmasına yönelik ilerleme durma noktasına gelirken, sıtma nedeniyle 2023 yılında tahmini 597.000 kişi hayatını kaybetti. Ölümlerin büyük çoğunluğu Afrika’da gerçekleşti.
2000 yılından bu yana 2,2 milyar sıtma vakası ve 12,7 milyon ölüm önlenmiş olsa da, son yıllarda finansman eksikliği, COVID-19’un sağlık sistemlerine etkisi ve siyasi istikrarsızlık gibi zorluklar müdahaleyi sekteye uğrattı.
2023’te Azerbaycan, Belize, Yeşil Burun Adaları ve Tacikistan sıtmadan arındırılmış ülkeler arasında yer alırken, Mısır da bu unvanı aldı. Türkiye ve Gürcistan’ın ise sıtmadan arınma hedefinde ilerlediği bildiriliyor. Ancak, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ - WHO) raporuna göre, sıtma hala 83 ülkede endemik.
Küresel sıtma mücadelesine ayrılan finansman 2023’te 4 milyar dolarda kalırken, ihtiyaç duyulan 8,3 milyar doların çok altında kaldı. Bu açık, ilaç ve sivrisinek ağlarının yetersizliği gibi sorunlara yol açıyor.
İklim değişikliği de durumu kötüleştiriyor. Örneğin, 2022’de Pakistan’daki aşırı yağış ve seller bir sıtma salgınına neden olmuş ve vaka sayıları beş kat artmıştı.
Barselona Küresel Sağlık Enstitüsü Sıtma Eliminasyon Girişimi Direktörü Dr. Regina Rabinovich, “Küresel ekonomik koşullar göz önüne alındığında, sıtma mücadelesine yeni bir fon sağlayıcının katılmasını beklemiyoruz. Artan ihtiyaçlar, iklim değişikliği ve savaşlar, işleri daha da zorlaştırıyor,” dedi.
Uzmanlar, bu karmaşık yolculuğun devamı için daha güçlü iş birliği ve sürdürülebilir finansman çağrısında bulunuyor.
Antimalaryal direnç büyüyen bir tehdit
Sıtma ilaçlarına karşı gelişen direnç, hastalığın tedavisini daha karmaşık hale getirerek ağır vakalarda ölüm riskini artırıyor. Sıtma taşıyan parazitlerin evrim geçirerek mevcut tedavilere karşı bağışıklık kazanması, sağlık sistemlerini zorluyor.
1970'lerin sonu ve 1980'lerde klorokin ilacına karşı gelişen direnç, sıtma tedavisinde ciddi bir gerilemeye neden olmuştu. Günümüzde ise, hayat kurtarıcı artemisinin ilacına karşı direnç işaretleri görülüyor. Tıp dergisi JAMA’da yayımlanan bir çalışmaya göre, Uganda’da sıtmanın şiddetli bir türüne yakalanan çocuklarda artemisinin direncine dair bulgular tespit edildi. Eritre, Ruanda ve Tanzanya’da bu direnç doğrulanırken, DSÖ Etiyopya, Sudan, Namibya ve Zambiya’da da benzer bir durumdan şüpheleniyor.
İlaç direncinin yanı sıra, sivrisineklerin yatak ağlarında kullanılan insektisitlere bağışıklık kazanması ve parazitlerin teşhis testlerinden kaçabilecek şekilde evrim geçirmesi de riskleri artırıyor. Bu durum, enfekte bireylerin teşhis edilememesine ve tedavi alamamasına neden olabilir.
Sıtma Konsorsiyumu CEO’su Dr. James Tibenderana, mevcut ilaçların ömrünü uzatmak için farklı ilaç kombinasyonlarının kullanılmasını öneriyor. Ancak, yeni nesil antimalaryal ilaçların geliştirilmesi için üç ila beş yıl gerekebilir. Bu süreçte mevcut ilaçların etkinliğini yitirmesi, ilaçlara ve sağlık sistemine duyulan güvenin azalmasına yol açabilir.
"Bu bir kriz," diyen Tibenderana, “Bu sürecin nereye varacağını bilmiyoruz, ama bunu öğrenmeyi hiç istemem,” diyerek durumun ciddiyetini vurguladı.
Sıtma kontrolünde iyileşmeler
DSÖ'nün raporuna göre, sıtma ile mücadelede son dönemde olumlu gelişmeler yaşanıyor. Özellikle yeni teknolojiler ve stratejiler, hastalıkla mücadelede etkili sonuçlar veriyor.
Sıtma taşıyan sivrisinekleri daha etkin bir şekilde uzaklaştıran yeni nesil böcek ilacıyla işlenmiş cibinliklerin kullanımı yaygınlaşıyor. 2023’te Sahra Altı Afrika’ya teslim edilen cibinliklerin yüzde 78’i bu yeni tipteydi; bu oran 2022’de yüzde 59’du.
DSÖ tarafından önerilen sıtma aşıları, 17 ülkede rutin çocuk aşılarının bir parçası olarak uygulanmaya başlandı. 2019-2023 yılları arasında Gana, Kenya ve Malavi’deki pilot programlarda yaklaşık 2 milyon çocuğa aşı yapıldı. Sonuçlar, uygun çocuklar arasında şiddetli sıtma nedeniyle hastaneye yatışlarda yüzde 22’lik bir azalma ve sıtmadan kaynaklanan ölümlerde yüzde 13’lük bir düşüş olduğunu gösterdi.
DSÖ sıtma aşıları uzmanı Dr. Mary Hamel, hastalığı tamamen ortadan kaldırmak için aşılar, tedaviler ve diğer araçların bir arada kullanılması gerektiğini vurguladı. Hamel, “Aşıların yaygınlaştırılması çok önemli, ancak aynı zamanda cibinlikler ve diğer koruyucu müdahaleler de ölçeklendirilerek devam etmeli,” dedi.