COVID-19 ile zirveye çıkan telekonsültasyonlar, Avrupa'da pandemi öncesine göre hâlâ çok daha yüksek. Uzmanlar, payın ülkeler arasında neden değiştiğini anlatıyor.
Doktor hatta: Telekonsültasyon Avrupa’da giderek daha yaygın mı?
Doktor hatta: Tele-sağlığı en çok hangi Avrupa ülkesi kullanıyor?
COVID-19 günlük yaşamın pek çok yönünü yeniden şekillendirdi ve bazı değişiklikleri kalıcı oldu. Doktorla telekonsültasyon bunlardan biri. Pandemi sırasında yüz yüze ziyaretler ciddi sağlık riskleri taşırken, birçok ülke uzaktan görüşme hizmetlerini başlattı veya genişletti. Telekonsültasyonlar, pandemi öncesine kıyasla o tarihten bu yana Avrupa genelinde giderek daha fazla benimsendi.
Peki, telekonsültasyonlar Avrupa genelinde ne kadar yaygınlaştı? Kişi başına doktor telekonsültasyonu Avrupa’da ne ölçüde arttı? Ve toplam görüşmeler içinde telekonsültasyonun payının en yüksek olduğu ülkeler hangileri?
Telekonsültasyon, teletıp olarak da bilinir, COVID-19 pandemisi sırasında bakım sunumunda hayati öneme sahip hale geldi. OECD’nin "Health at a Glance 2025" raporu na göre, 2019’da telefon veya video üzerinden uzaktan görüşmeler OECD ülkeleri genelinde hasta başına yılda ortalama 0,5 idi.
Çalışma büyük ölçüde Avrupa’yı yansıtıyor; zira veriye dahil edilen 22 ülkenin 18’i Avrupa’dan.
2021’e gelindiğinde, telekonsültasyon sayısı iki kattan fazla artarak hasta başına yılda 1,3’e çıktı. Ancak 2023’te oran hasta başına yılda 1’e istikrar kazandı. Raporda bunun, "pandemi dönemindeki zirvelerden kısmi bir geri çekilmeyi, ancak pandemi öncesi düzeylerin hayli üzerinde kalmayı" yansıttığı vurgulanıyor.
"Genel eğilim hâlâ yükselişte, ancak ülkeler arasında belirgin farklılıklar var. Bazı yerlerde telekonsültasyonlar sağlık hizmetlerinin düzenli bir parçası haline geldi," Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) Avrupa Bölge Ofisi’nde veri, yapay zeka ve dijital sağlıktan sorumlu birim şefi Dr David Novillo Ortiz, Euronews Health’e söyledi.
Danimarka ve çok küçük ölçüde Finlandiya dışında, kişi başına telekonsültasyon sayısı 2023’te 2019’a kıyasla arttı.
İspanya’da en büyük artış
Artış birçok ülkede kayda değer; başı İspanya ve Litvanya çekiyor ve her ikisinde de kişi başına artış 1’in üzerine çıkıyor. İspanya’da oran 0,3’ten 1,7’ye sıçrarken, Litvanya’da 0,1’den 1,2’ye yükseldi.
Diğer ülkelerde de bu dönemde kişi başına telekonsültasyonda dikkat çeken artışlar görüldü.
Norveç 0,1’den 0,7’ye, Hırvatistan 0,7’den 1,7’ye, Portekiz 0,9’dan 1,4’e, Slovenya ise 0,1’den 0,9’a yükseldi.
Avrupa’nın en kalabalık ülkeleri arasında Almanya’da değişiklik olmadı ve kişi başına telekonsültasyon 0,1’de kaldı; Fransa ise 0’dan 0,2’ye yükseldi.
Danimarka’da telekonsültasyonlar kişi başına 2’den 1,7’ye düşerken, Finlandiya’da 0,35’ten 0,3’e geriledi.
Danimarka’nın pandemiden önce de yerleşik bir telefonla görüşme geleneğine sahip olduğunu belirten, Universitat Oberta de Catalunya (UOC) araştırmacısı ve DSÖ İşbirliği Merkezi Dijital Sağlık direktörü Francesc Saigi, bu düşüşün ülkenin modeli reddettiği anlamına gelmediğini söyledi.
"Bunun yerine klinik kalite, hakkaniyet ve uygunluk temelinde dikkatli bir normalleşmeyi yansıtıyor," dedi Saigi. "Danimarka 2023’te uzaktan konsültasyonlarda hâlâ yüksek bir seviyeyi korudu (yüzde 26)."
Birçok ülkede her beş görüşmeden en az biri uzaktan
Kişi başına toplam doktor görüşmeleri içinde telekonsültasyonların payı bazı Avrupa ülkelerinde yüzde 20’yi aşıyor. Bu da en az her beş doktor ziyaretinden birinin artık yüz yüze değil, uzaktan gerçekleştiği anlamına geliyor.
Estonya yüzde 36 ile başı çekiyor; ardından Portekiz (yüzde 26), İsveç (yüzde 25), Danimarka (yüzde 25) ve İspanya (yüzde 22) geliyor. Hırvatistan da yüzde 20’ye ulaşıyor.
"Bu örnekler, uzaktan bakımın sürdürülebilir olmasını sağlayan sağlam altyapı ve geri ödeme politikalarıyla desteklenen, dijital açıdan daha olgun sağlık sistemlerini yansıtıyor," dedi Novillo Ortiz.
Veri setindeki 22 OECD ülkesinde ortalama olarak her 100 görüşmenin 13’ü uzaktan. Norveç (yüzde 21) ve Slovenya (yüzde 15) bu ortalamanın üzerinde. Litvanya (yüzde 12), Macaristan (yüzde 11) ve Belçika (yüzde 10) da iki haneli paylara sahip.
Avrupa’nın iki en kalabalık ülkesinde oran görece düşük. Almanya’da yalnızca yüzde 1, Fransa’da ise yüzde 4.
"Almanya’daki çok düşük oran muhtemelen yüz yüze ziyaretlere duyulan köklü bağlılığı, daha temkinli bir düzenleyici yaklaşımı ve nüfusun bazı kesimlerinde dijital çözümlere daha düşük güveni yansıtıyor," Wroclaw Tıp Üniversitesi’nden Dr Wojciech Malchrzak, Euronews Health’e söyledi.
İskandinav bölgesinde, Danimarka ve İsveç’te görüşmelerin yaklaşık dörtte biri uzaktan yapılırken, Finlandiya’da oran belirgin biçimde daha düşük, yüzde 7.
Telekonsültasyonlar neden artıyor?
Ortiz, Avrupa’da telekonsültasyonların yükselişinin tek bir nedene değil, sağlık sistemlerinin bakımı nasıl örgütlediğini değiştiren unsurların birleşimine bağlı olduğunu vurguladı.
"COVID-19 güçlü bir hızlandırıcı oldu: sağlık sistemlerini ve profesyonelleri birkaç ay içinde uzaktan bakımı benimsemeye itti," dedi.
"Ancak bugün gördüğümüz sürdürülebilir büyüme, siyasi kararlar, teknolojik kapasite ve mesleki kabul düzeyine bağlı."
Saigi, yalnızca güçlü düzenleyici, finansal ve teknolojik temellere sahip ülkelerin telekonsültasyonu sağlık hizmetlerinin rutin bir parçası haline getirebildiğini de belirtti.
Telekonsültasyon oranları neden bu kadar farklı?
Ortiz, ulusal dijital sağlık stratejilerinin bu yükselişte kritik rol oynadığını anlattı.
Telekonsültasyonları sağlık sistemlerine entegre etmek için net ve uzun vadeli bir vizyon geliştiren Nordik ülkeler veya Estonya gibi ülkeler, bunu istikrarlı ve yüksek kaliteli bir hizmete dönüştürmeyi başardı.
Bu stratejiler teknolojik gelişim, mesleki eğitim ve sonuçların değerlendirilmesi için tutarlı bir çerçeve sunuyor.
Finansman ve geri ödeme de önemli.
"Telekonsültasyonların tamamen geri ödendiği ülkelerde kullanım yüksek kalıyor ve artmayı sürdürüyor. Mali teşvikler ortadan kalktığında kullanım keskin biçimde düşüyor," dedi Ortiz.
Avrupa Halk Sağlığı Derneği’nden (EUPHA) Dr Stefan Buttigieg, dijital araçlarla daha rahat olan nüfusların ve uzaktan etkileşime daha açık kültürlerin telekonsültasyonları daha kolay benimsediğini belirtti.
Dijital altyapı ve dijital beceriler
Saigi, Ortiz, Buttigieg ve Malchrzak’a göre, bu farklılıkların ardındaki diğer temel etkenler arasında mesleki kabul, klinik uygunluk, olgun ve birlikte çalışabilir dijital sistemler, dijital altyapı ve nüfusun dijital ile sağlık okuryazarlığı düzeyi yer alıyor.
"İyi geliştirilmiş elektronik sağlık kayıtlarına ve sorunsuz veri paylaşımına olanak tanıyan platformlara sahip ülkeler telekonsültasyon hizmetlerini çok daha kolay genişletebilir," dedi Ortiz.
"Genişbanta erişim, cihazların bulunabilirliği ve dijital beceriler, hastaların telekonsültasyonu gerçekten kullanabilme kapasitesini belirleyen unsurların tamamıdır."
Francesc Saigi, bazı ülkelerde yüz yüze muayenenin hâlâ altın standart olarak görüldüğünü ve hem profesyonellerin hem de hastaların bunu ikame etmeye daha isteksiz olabildiğini de söyledi.
Buttigieg, bakım modelinin rolünün altını çizdi. Güçlü birinci basamak ve kronik hastalık yönetimine sahip sistemler, bunlara sahip olmayanlara kıyasla telekonsültasyonu daha kolay entegre ediyor.