Ekim 2016 yılında kurulan teyit.org adlı internet sitesi yaklaşık üç yıldır sosyal medyada sıklıkla paylaşılan yalan ya da manipüle edilmiş haberlerin kaynağına ulaşarak okuyucuların doğru verilere ulaşmasına yardımcı oluyor.
REKLAM31 Mart Yerel Seçimleri'ne saatler kala basında ve özellikle de sosyal medya platformlarında bilgi kirliliğinin zirveye çıktığı dönemleri yaşıyoruz. Peki ama özellikle verilerin çok kolay bir şekilde manipüle edilebildiği internet dünyasında doğru haber ve kaynaklara nasıl ulaşabiliriz?
Ekim 2016'da kurulan teyit.org adlı internet sitesi yaklaşık üç yıldır sosyal medyada sıklıkla paylaşılan yalan ya da manipüle edilmiş haberlerin kaynağına ulaşarak okuyucuların doğru verilere erişimine yardımcı oluyor.
Özellikle seçim dönemlerinde karşıt görüşlü siyasi partiler aleyhine ya da lehine oldukça sık rastlanan 'asparagas' haberler sosyal medyada sıklıkla paylaşılıyor. Kriz anlarında yanlış bilginin hızla yayılması toplumda giderek kutuplaşmaya ve ileride önüne geçilemeyecek sosyal yaralara neden olabiliyor.
Teyit.org'un kurucularından şef editör Gülin Çavuş, 2016 yılında Türkiye'de meydana gelen bombalı saldırılar sonrası oluşan bilgi kirliliğini önlemek amacıyla mesai arkadaşlarıyla birlikte çalışmalara başlamış. Türkiye'deki yalan ve manipüle edilmiş haber kirliliğinin sanılandan çok daha fazla olduğunu söyleyen Çavuş, özellikle siyasetle ilgili haberlere yoğunlaştıklarını, bunun yanında Türkiye harici dünyanın birçok farklı noktasından gelen fotoğraf, video, haber ve diğer içerikleri doğrulamaya çalıştıklarını belirtiyor.
Teyit.org'un hız kaygısı bulunmuyor. Çalışanların tek amacı internette yayılan yalan ve manipüle edilmiş haberlerin gerçek kaynaklarına ulaşarak, okuyuculara doğru içerikleri sağlamak. Gülin Çavuş günde ortalama bir ya da iki analiz yaptıklarını, bazen bir haberin bir gün, bir hafta ya da 2 hafta sürebildiğini ifade ediyor.
Haberleri yazarlar veya editörler seçebiliyor ya da okuyuculardan gelen ihbarlar değerlendirilebiliyor. Teyit.org'a günde ortalama 25-30 civarında yalan-manipüle edilmiş haber ihbarı geliyor. Çalışanlar için en önemli uygulamalardan biri de, içerik son halini aldığında 2 editör tarafından yeniden kontrol edilmesi.
Yalan haber, üzerinde oynanmış fotoğraf ve video içerikleri önce Google ve Yandex gibi herkesin kullanabileceği arama motorlarında aranıyor. Bu platformların görseller ve video bölümünden de yararlanmak mümkün. Bu sayede birçok internet sitesinde daha önce paylaşılan içerik karşılaştırılabiliyor. İçeriklerde görseller varsa 'photo forensic analizi' (adli fotoğraf analizi) yapılıyor veya meta-data bilgileri (verinin öğelerini tanımlayan bilgiler) kontrol ediliyor. Bunun yanında yine dijital fotoğrafların nerede, ne zaman ve hangi formatta çekildiğiyle alakalı teknik ayrıntıların gömülmesini sağlayan 'exif' ve GPS (küresel konumlandırma sistemi) bilgileri de yine süzgeçten geçiriliyor.
Tüm bu işlemler yapıldıktan sonra verinin doğruluğu kanıtlanamamışsa deyim yerindeyse dedektiflik işlemleri başlıyor. Video ekran görüntüsü alınarak örneğin fotoğrafta ağaç gibi bir bitki varsa, bu türün hangi mevsimde yetiştiği gibi ipuçları toplanıyor ve bilginin doğruluğuna dair son işlemler gerçekleştiriliyor.
"Seçimleri kutuplaşma olarak görüyoruz"
İnternette önü alınamayan bilgi kirliliği seçim dönemlerinde doruk noktasına ulaşıyor. Bu dönemde teyit.org'a gelen ihbarlar da iki katına çıkıyor. Editör Gülin Çavuş, 2018'deki 24 Haziran genel seçimlerde 44 haber analizi yaptıklarını ve Türk insanının seçimleri kutuplaşma olarak gördüğü için sahte haberlerin arttığını ifade ediyor. Teyit.org, 31 Mart'taki yerel seçimlere birkaç gün kala yaklaşık 20 civarında sahte haberi ifşa ederek okuyuculara doğru içerikleri ulaştırmış.
Sansürü yüksek ve incelenebilir iddiaların az olduğu bir seçimle karşı karşıya olduklarını belirten Gülin Çavuş "Şubat ayından sonra ihbar yoğunluğu çok oldu. Bu ihbarlarda kaynak ve kişilere ulaşmak çok zordu. Kritik bir süreçti. Yaz sezonundan önce çekilen videolar bizi zorladı. Diğer gazetecilerden video kaynaklarını kullandığımız bir seçim dönemi geçirdik." diye konuştu.
8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nde ezan ıslıklandı mı?
31 Mart Yerel Seçimleri yaklaşırken belki de yalan ya da doğru haber iddiası olarak gündemi en çok meşgul eden hadise, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nde İstanbul İstiklal Caddesi'nde düzenlenen 17. Feminist Gece Yürüyüşü oldu. Bu olayda, birçok medya organı ezan okunduğu sırada protestocu kadınların ıslık çaldığını ve attığı sloganlarla ezana saygısızlık ettiğini duyurdu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Adana'da düzenlediği mitingde söz konusu görüntüleri kürsüde seçmenlerine izletmiş ve yürüyüşe katılan kadınlara hitaben "Bayrağımıza ve ezanımıza saygısızlık yaparak doğrudan istiklalimize ve istikbalimize saldırıyorlar" ifadelerini kullanmıştı.
Bu haberin gündemi meşgul ettiği sırada teyit.org'a konuyla ilgili birçok ihbar geldi. Teyit.org binlerce fotoğraf, video, tweet, mesaj ve haberi karşılaştırarak çok kapsamlı bir analiz yayımladı ve ezanın ıslıklanması iddialarını çürüttü.
Site analizinde 14 ayrı fotoğraf ve 13 videoya yer verdi. Haberin sonunda 8 Mart Feminist Yürüyüş Platformu'nun basın açıklaması paylaşıldı. Ezanın ıslıklanmadığını kesin bir dille ortaya koyan bu analiz, teyit.org çalışanlarının bir haftalık hummalı bir çalışması sonucu ortaya çıktı.
Asimetrik propaganda nedir? Seçimlerde asimetrik propaganda neden artıyor?
Yalan haberlerin özellikle seçim dönemlerinde artmasının en büyük sebeplerinden biri de karşıt görüşlü seçmenlerin ya da partilerin farklı platformlarda 'asimetrik propaganda' yapması... Asitmetrik propaganda en basit haliyle, aslında A partisinden olan bir bireyin kendisini B partisinden göstererek B partisinin propaganda araçlarını manipülasyona uğratması olarak açıklanabilir.
Buna en iyi örneklerden biri de yine teyit.org'un açığa çıkardığı Halkların Demokrasi Partisi'nin (HDP) Antalya'da Millet İttifakı'nı destekleyen seçim broşürleri dağıttığı iddiası oldu. Söz konusu seçim broşüründe HDP, CHP, İYİ Parti ve Saadet Partisi isimleri ve logoları HDP'nin bastırdığı propaganda broşüründe görülüyor.
Teyit.org, 'Metropollerde Millet İttifakı'nı destekliyoruz' sloganının yer aldığı broşürlerin sahte olduğunu ortaya çıkardı. Facebook’a yüklenen fotoğraf yaklaşık 100 kişi tarafından paylaşılmış ve bazı nefret söylemlerine maruz kalmıştı.
Bunun yanında 24 Haziran Genel Seçimleri'nde CHP Cumhurbaşkanı Adayı Muharrem İnce'nin cami içerisinde halay çektiği görüntülerle, bazı siyasilerin Fethullah Gülen ile aynı karede yer aldığını gösteren görsellerin yalan olduğu ortaya çıkarıldı.
REKLAMYalan haber konusunda Türkiye, Avrupa ya da ABD medyası arasında fark var mı?
İnternetin sayısal bir mecra olmasından dolayı dünyanın her bölgesinde yalan haberlere rastlamak mümkün. Bu sorundan dolayı dünya genelinde 130'dan fazla fact-checking (haberlerin doğruluğunu teyit eden kuruluşlar) platformu bulunuyor. Bu kuruluşların ortak gayesi internet ve diğer medya platformları üzerinde oluşan bilgi kirliliğinin önüne geçmek.
Türkiye'deki platformlarda dolaşan yalan haberlerin basın özgürlüğünün kısıtlanması ve sansürden dolayı Batılı ülkelere kıyasla daha fazla olduğunu söylemek mümkün olsa da, ABD ve Avrupa'da da yalan haberlere sıkça rastlanıyor.
ABD'de özellikle Donald Trump'ın başkan seçildiği 2016 seçimlerinde yalan haberlerin sayısında artış gözlemlendi. Washington Post gibi prestijli yayın organlarının kendilerine ait fact-checking takımları bile bulunuyor.
Avrupa'da aşırı sağın yükselmesi ve II. Dünya Savaşı'ndan sonra tarihinin en büyük göç sorunuyla karşı karşıya kalması gibi sebeplerden dolayı internette özellikle görsel içerikli haberlerde manipülasyon had safhaya ulaştı. Katılımın az olduğu Avrupa Parlamentosu seçimleri dönemini yaşadığımız şu günlerde Avrupa'da 7'den fazla fact-checking platformu görev yapıyor.
Ancak Türkiye'de medya okur-yazarlığı Batılı ülkelere göre çok daha düşük olduğu için, yalan haberlere inanma oranı çok daha fazla. Brezilya gibi Güney Amerika ülkelerinde de siyasi söylemlerin toplumu kutuplaştırdığı, linç olaylarının arttığı ve buna mukabil yalan haberlerin de oldukça yaygın olduğu gözlemleniyor.
REKLAMBrezilya'da farklı medya kuruluşlarında çalışan 24 gazetecinin oluşturduğu Comprova platformu 2018 yılındaki seçimlerde yaşanan sahte haberlerin büyük ölçüde önüne geçmişti.
Türkiye'de insanlar medyaya güvenmiyor
Her ülkenin kendine medya kültürü olduğu bir gerçek. Ancak Türkiye gibi medya okur yazarlığının, kitap okuma alışkanlıklarının düşük olduğu ülkelerde insanlar medyaya güvenmiyor. İnsanlar sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte kendi görüşünü yansıtan kişilerden haber alma eğilimine giriyor.
Gülin Çavuş, bu durumun sanal ortamlarda bilgi kirliliğini artırdığını çünkü Türkiye'de insanların genel olarak olayların doğruluğunu sorgulamadığını ifade ediyor.
Teyit.org bu doğrultuda bilgiyi internetten almayan insanlara da hitap etmek istediklerini, toplumun farklı kesimlerine ulaşmak için Twitter harici Youtube ve Instagram gibi platformlarda da faaliyet gösteriyor.
Teyit.org aynı zamanda bilgi kirliliğini azalmak için Facebook ile partnerlik ilişkisine sahip.
REKLAMSeçimlerde ne yapmalı?
Gülin Çavuş şimdilik küçük bir platform olduklarını ve bilgiye internetten ulaşan insanların üzerinde dahi sınırlı derecede etkiye sahip olduklarını söylüyor.
Seçim günlerinde bilgi kirliliğinin de oldukça fazla olduğunu belirten Gülin Çavuş'un takipçilerine bazı tavsiyeleri de var: "Serin kanlı olun. Fotoğraf ve diğer görselleri kendiniz de arayıp doğrulayabilirsiniz. İnsanımızın eleştirel düşünce alışkanlığına ihtiyacı var. Bir haberi birkaç kanaldan okusunlar. doğruluğundan şüphe duydukları haberleri bize ve diğer kuruluşlara ihbar edebilirler."
Teyit.org aynı zamanda dünyada bilgi kirliliğiyle savaşan platformların oluşturduğu International Fact Checking Network üyesi. Gerçek habere ulaşmak için farklı kuruluşlardan yardım alabiliyorlar.
WhatsApp'ta ücretsiz bültenimize abone olun, Türkiye ve dünya gündeminden seçtiğimiz haberler her gün telefonunuza gelsin! Abone olmak için tıklayın