Gelişmiş ülkeler Covid-19 aşılarının tedarikinde birbiriyle yarışırken dünyanın geri kalan bazı bölgeleri salgınla mücadele etmek için Çinli firmaların geliştirdiği aşılara yönelmek zorunda kalabilir. Peki geçmişi skandallarla dolu Çin'in ürettiği aşılar etkili olacak mı?
REKLAMGelişmiş ülkeler Covid-19 aşılarının tedarikinde birbiriyle yarışırken dünyanın geri kalan bazı bölgeleri salgınla mücadele etmek için Çinli firmaların geliştirdiği aşılara yönelmek zorunda kalabilir.
Bu aşamada akla gelen ilk soru şu; Peki işe yaracak ve etkili olacaklar mı?
Görünüşte bunun olmayacağına inanmak için herhangi bir sebep yok.
Ancak Çin, aşı skandallarıyla dolu bir geçmişe sahip.
Çinli ilaç firmaları son insan denemeleri hakkında çok az bilgi paylaşımında bulundu ve hali hazırda ülke içinde bir milyondan fazla acil kullanım gerçekleştirildiği belirtiliyor.
Varlıklı ülkeler ağırlıklı olarak 2021'de üretilmesi beklenen ve çoğu Batılı şirketlerce geliştirilen 12 milyar doz aşının 9 milyarını kendileri için ayırdı.
Covid-19 aşılarına eşit erişimi sağlamaya yönelik küresel bir girişim olan COVAX ise, vaat edilen 2 milyar dozluk kapasitesinin hayli gerisinde kaldı.
Henüz aşı anlaşması yapmamış ülkeler için Çin bir çözüm olabilir.
Çin'de son deneme aşamasına gelmiş altı aşı adayı bulunuyor ve geniş ölçekte aşı üretebilen birkaç ülkeden biri.
Hükümet yetkilileri, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in Çin aşılarının dünyada herkes için erişilebilir 'nimet' olacağını sözüyle birlikte gelecek yıl 1 milyar dozluk kapasite açıkladı.
Profesör Joy Zhang: Soru işaretleri var
Dünya genelinde milyonlarca insanın potansiyel olarak Çin Aşılarını kullanması, hem kendi sınırlarından çıkan bir salgından dolayı zedelenen itibarını onarmayı hem de dünyaya bilimsel anlamda büyük bir oyuncu olabileceğini gösterme fırsatı sunuyor.
Bununla birlikte geçmişte yaşanan skandallar kendi vatandaşlarının bile güvenini zedeledi. Üretimin yanı sıra tedarik sorunları, Çin'in gerçekten bir 'kurtarıcı' olup olamayacağı konusunda şüpheler uyandırıyor.
İngiltere'nin Kent Üniversitesinde, gelişen bilim etiği üzerine araştırmalar yapan Profesör Joy Zhang, "Çin'in güvenilir aşıların dağıtımını nasıl sağlayabileceği konusunda soru işaretleri var." diyor ve Çin’in "bilimsel verilerle ilgili şeffaf olmadığının ve aşı dağıtımıyla ilgili sorunlu geçmişine" atıfta bulunuyor.
Bahreyn geçen hafta Birleşik Arap Emirlikleri'nin ardından Çin'in Covid-19 aşısını onaylayan ikinci ülke oldu. Fas, bu ay başlaması planlanan toplu aşılama faaliyetlerinde Çin aşılarını kullanmayı planlıyor. Rusya, Mısır ve Meksika da dahil olmak üzere 10'dan fazla ülkede testler devam ederken Türkiye, Endonezya ve Brezilya'da kısa zamanda kullanıma girecek.
Brezilya Devlet Başkanı Bolsonaro: Brezilyalılar kobay olarak kullanılamaz
Çin aşıları bazı ülkelerde şüpheyle karşılanıyor. Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, Çinli SinoVac’ın aşı adayının etkinliği konusunda şüphe duyduğunu ve Brezilyalıların "kobay" olarak kullanılmayacağını söyledi.
Bazı araştırmacılar ise Çin'in aşı kabiliyetine övgüde bulunuyor. Örneğin Sidney Üniversitesi tıp fakültesi immünoloji ve bulaşıcı hastalıklar bölümü Başkanı Jamie Triccas, bilimsel dergilerde yayınlanan klinik araştırma sonuçlarına atıfta bulunarak, "Çalışmalar iyi yapılmış gibi görünüyor. Bu konuda fazla endişe duymam." ifadesini kullanıyor.
Çin, on yılı aşkın bir süredir aşılama programları oluşturuyor. Hong Kong Üniversitesi'nden Profesör Jin Dong-yan, "Çin, kızamık ve hepatit aşıları da dahil kendi nüfusu için geniş ölçekte başarılı aşılar üretti. Çin'de bu hastalıklarla bağlantılı salgınlar yok. Bu da aşıların güvenli ve etkili olduğu anlamına geliyor." sözleriyle Pekin'in arkasında duruyor.
Pekin, geçen on yılda imalat kalitesini geliştirmek için aralarında Gates Vakfı'nın da bulunduğu köklü kuruluşlarla birlikte çalıştı. Dünya Sağlık Örgütü, Covid-19 olmayan beş Çin aşısını ön onayladı. Bu durum BM kuruluşlarının diğer ülkeler için bu aşıları satın almasına imkan veriyor.
REKLAMSinopharm ve Changsheng, etkisiz dozda aşı ve evrakta sahtecilik yapmıştı
Ürünleri ön yeterlilik kazanan şirketler arasında, her ikisi de Covid-19 aşılarının geliştiricilerinden olan SinoVac ve devlete ait Sinopharm bulunuyor.
Sinopharm'ın yan kuruluşu olan Vuhan Biyolojik Ürünler Enstitüsü, 2018'de aşı skandalı ile çalkalanmıştı.
Müfettişler, geçen yıl koronavirüsün ilk tespit edildiği şehirde bulunan şirketin, bir ekipman arızası nedeniyle yüz binlerce difteri, tetanoz ve boğmaca için etkisiz dozda karma aşı yaptığını tespit etmişti.
Aynı yıl bir başka Çinli firma olan Changsheng Biotechnology Co'nun kuduz aşısı ile ilgili verileri tahrif ettiği ortaya çıkmıştı.
Çocuklara 3 aylıktan itibaren enjekte edilen kuduz aşısını üreten Changsheng Biotechnology firmasının üretimde kalite standartlarını ihlal ettiği ve evrakta sahtecilik yaptığı ortaya çıkmıştı.
REKLAMGıda ve İlaç İdaresi, Changsheng'in üretim kayıtlarında ve ürün inceleme kayıtlarında sahtecilik yaptığı, işlem parametrelerini keyfi olarak değiştirdiği ve ciddi ihlaller yaptığının saptandığını belirtmişti.
Çin medyası 2016'da çocuklara uygulanması öngörülen 2 milyon doz aşının uygunsuz şekilde saklandığı ve yıllardır ülke çapında satıldığı skandalını ortaya çıkardı.
Bu skandalların ardından aşılama oranları düştü.
Gates Vakfı eski Çin Direktörü Ray Yip, "Durumu iyi olan beyaz yakalı Çinli arkadaşlarımın hiçbiri Çin'de üretilen ilaçları (aşıları) satın almayacak." sözleriyle Çinli varlıklı kişilerin kendi ülkelerinde üretilen aşıları kullanmayacağını dile getiriyor.
Çin, aşı saklama yönetimini sıkılaştırmak ve hatalı aşılar için denetimleri ve cezaları artırmak için 2017 ile 2019 yıllarında yasalarını yeniden gözden geçirdi.
REKLAMÜlkenin önde gelen Covid-19 aşısı geliştiricileri, bilimsel dergilerde bazı bilimsel bulgular yayınladı.
Ancak uluslararası uzmanlar, Çin'in gönüllüleri nasıl işe aldığını ve (aşının) olası yan etkileri için ne tür bir takip olduğunu sorguluyor. Çinli şirketler ve hükümet yetkilileri ise ayrıntıları açıklamaktan kaçınıyor.
Pfizer BionTech ve Moderna tarafından geliştirilen Batı menşeli aşıların etkinliğine ilişkin verilerin yayınlanmasından sonra, uzmanlar Çin'in sonuçlarını görmek için de bekliyor.
Türkiye, Çin'den 50 milyon doz Covid-19 siparişi verdi
Sinopharm aşısının test edildiği BAE'deki düzenleyiciler, ara klinik araştırma verilerine göre yüzde 86 etkili göründüğünü bildirdi. Perşembe günü, Türkiye hükümeti SinoVac'ın ara verilerden yüzde 91,25 oranında etkili olduğunu açıkladı.
AP'nin haberine göre Sinopharm, aşının etkililik verileriyle ilgili yorum talebine yanıt vermedi. Başka bir Çinli aşı şirketi olan Sinovac ve CanSino ise görüşme taleplerini cevapsız bıraktı.
REKLAMKoronavirüsün pençesindeki bazı ülkelerde aşının kaynağının pek önemi yok.
Rio de Janeiro'da bir restoranda aşçılık yapan Daniel Alves Santos, "İlk gelen aşıyı almayı istiyorum." diyor.
Bu arada Türkiye'nin de Covid-19'a karşı 50 milyon doz sipariş verdiği Çinli SinoVac firmasının CEO'sunun geçmişte Çin'in ilaç düzenleme kurumuna aşı onaylarını hızlandırmak için rüşvet verdiği ortaya çıkmıştı.