TÜİK’in fiyatları gizlemesi ne anlama geliyor: Artık domates, patlıcan, biber yerine ‘sebze’ enflasyonu açıklanacak
REKLAMTürkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı yıllık Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) mayıs ayında yüzde 73’ü aşarken eleştirilerin odağındaki kurum enflasyon sepetindeki maddelerin fiyatını açıklamadı. Madde fiyatlarını 20 seneden bu yana aralıksız açıklayan TÜİK Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin şeffaflık düzeyine uyum sağlamak amacıyla bu adımın atıldığını duyurdu. Peki, TÜİK’in enflasyon sepetindeki madde fiyatlarını gizlemesi ne anlama geliyor? Bundan sonra enflasyon nasıl ölçülecek? Madde fiyatları yerine hangi bilgiler açıklanacak? AB İstatistik Ofisi (Eurostat) enflasyon verilerini nasıl açıklıyor?
TÜİK haziran başında mayıs enflasyonunu açıkladığında alanı yakından takip eden uzmanlar Ocak 2003’ten bu yana düzenli olarak paylaşılan “Madde Sepeti ve Ortalama Madde Fiyatları” dosyasında mayıs ayı verilerini göremedi. Gecikme olduğu yorumları gelirken TÜİK’ten “AB’ye uyum” mesajı geldi. TÜİK Başkan Yardımcısı İbrahim Demir, AA’ya yaptığı açıklamada “Eurostat’ın TÜFE verileri konusundaki dağıtım politikası ve şeffaflık kriterlerinin yanı sıra AB üyesi ülkeler ve gelişmiş ülke istatistik ofislerindeki uygulamalar incelendiğinde, TÜİK’in bu düzenlemeyi yaparak 33 ülkenin fiyat, ağırlık, endeks yayınlama durumu ve TÜFE haber bülteni açıklama dönemlerine uyum sağlamayı amaçladığı görülmektedir.” yorumu yaptı.
TÜİK 400’den fazla maddenin fiyatını açıklıyordu
TÜİK her ay internet sitesinde TÜFE haber bülteni ile birlikte madde listesini paylaşıyordu. Bu listede 409 maddenin Ocak 2003’ten bu yana her ayki ortalama fiyatı yer alıyor. Ekmekten süte, peynirden ete, domatesten ayçiçek yağına, giyim malzemelerinden akaryakıta, konaklamadan okula, sağlıktan araç fiyatlarına kadar 400’den fazla maddenin fiyatları teker teker açıklanıyordu. Dosyayı açan herkes bir ürünün fiyatının ne kadar değiştiğini rahatlıkla takip edebiliyordu. Son bir yılda veya istenilen iki zaman arasındaki fiyat değişimi çok kolay şekilde hesaplanabiliyordu. TÜİK işte enflasyon sepetindeki bu maddelerin fiyatını açıklamayı durdurdu. Artık köprü geçiş ücreti, diş tedavisi, beyaz eşya, gömlek, tişört, zeytin, nohut, elma ve bulgur gibi 400’den fazla maddenin ortalama fiyatını takip edemeyeceğiz. Artık TÜİK fiyat bilgisi açıklamayacak.
Fiyat yerine endeks açıklanacak; endeks ne demek?
TÜİK aslında enflasyon sepetindeki maddelerin ortalama fiyatlarını toplamaya devam edecek. Ancak fiyat yerine endeks hesaplanacak. Endeks ne demek? Endeks, belirli bir tarihte bir ürün veya hizmetinin fiyatını 100’e eşitlemek daha. Örnek verelim: Bir kilogram domatesin fiyatı 15 TL olsun. Domatesin fiyat endeksi 100 olarak kabul ediliyor. Gelecek ay domatesin fiyatı 18 liraya çıkarsa yüzde 20 zamlanmış olacak. Bu durumda domates fiyat endeksi de yüzde 20 artış ile 120 puana çıkıyor.
Elma, armut, incir fiyatı yerine ‘meyve enflasyonu’ paylaşılacak
Esasında TÜİK fiyat yerine tüm maddelerinin fiyatları yerine endeks puanlarını hesaplasa bu maddelerin fiyatları hesaplanabilir. Ancak tüm artık 400’den fazla maddenin endeksini de açıklamayacak. Bunun yerine “Harcama Gruplarına Göre Endeks Sonuçları” açıklanacak. Peki, harcama grupları ne demek? Belirli maddelerden oluşan gruplar demek. Yani, artık domates, limon, salatalık, patlıcan, biber gibi ürünler yerine “sebzeler” endeksi açıklanacak. Elma, armut, karpuz, muz fiyatı yerine ‘meyve endeksi’ paylaşılacak. Benzin, motorin ve LPG fiyatı yerine “Kişisel ulaştırma araçlarının yakıt ve yağları” endeksi açıklanacak. Bulgur, nohut, fasulye, makarna, patates, soğan fiyatları yerine “gıda endeksi” duyurulacak.
TÜİK: Amaç kullanıcıların daha doğru okuması
TÜİK Başkan Yardımcısı Demir söz konusu tabloların sunum şekli ve içeriği konusunda piyasadaki fiyat hareketlerinin kullanıcılar tarafından daha doğru okunması ve takip edilmesine imkân verecek bazı düzenlemeler olduğunu savundu. Ancak muhalefet partileri ve uzmanlar bunun tam tersini olduğunu belirtiyor. Oldukça teknik bir hale getirilen enflasyon verilerini halkın anlaması da güçleşecek. Artık son bir ayda veya son bir yılda “fiyatı en çok artan ürünler” türü haberleri görmek mümkün olmayacak. “Zam şampiyonu” türü haberler de bundan nasibini alacak. Çok daha genel veriler açıklanacak.
Eurostat’ta hangi veriler var?
Eurostat fiyat yerine endeks açıklıyor. Sadece elektrik, doğal gaz, akaryakıt gibi sınırlı sayıda maddenin fiyatını açıklıyor. Ancak Eurostat ile TÜİK’ın açıkladığı endeks sayısı arasında fark var. TÜİK’in mayıs ayı paylaşımında 290 madde veya harcama grubuna dair endeks yer alırken Eurostat’ta bu sayı 466. Yani, Eurostat daha kapsamlı bilgi sunuyor. Örneğin TÜİK verisinde zeytin yağı ve yoğurt fiyat endeksi yer almazken Eurostat’ta bunlar bulunuyor. Öte yandan bazı maddelere dair TÜİK veri toplamıyor olabilir: Domuz eti ve fuhuş. Bunlar Eurostat verilerinde yer alıyor.
Uzmanlar ne diyor?
Enflasyon verilerine dair TÜİK’i yakından takip eden Dünya Gazetesi yazarı Alaattin Aktaş: son gelişmeyi şöyle yorumladı: “TÜİK artık madde fiyatlarını da açıklamayacak. "Mecbur muyuz" diyorlar. Eurostat'ta da öyleymiş de, falanmış da... 2003'ten beri yapılan açıklamadan vazgeçmek şimdi mi aklınıza geldi. Hem de aylık oran mucizevi bir düzeye inerken...”
Ekonomist İris Cibre ise "Mayıs enflasyonunun 2.98% rakamının doğru olmadığına eminim ama TÜİK artık madde fiyatlarını açıklamadığından, ispatlayamam” değerlendirmesinde bulundu.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak da “Enflasyonla mücadele edemeyenler, Enflasyon rakamlarıyla mücadeleye hız vermiş.” dedi.
Başkan ve yöneticilerin son yıllarda sık sık değiştiği ve enflasyonun AK Parti döneminin en yüksek seviyesi çıktığı bir dönemde gelen fiyatları gizleme adımının TÜİK üzerindeki şüpheleri daha da arttırması bekleniyor.