Yapılması suç olan borsa manipülasyonu nedir, metotları nelerdir, spekülasyondan farkı nedir?

REKLAM

Sermaye piyasaları, serbest piyasa ekonomilerinin işleyişi için hayati öneme sahip finansal yatırım araçlarının alınıp satıldığı, bireysel veya kurumsal yatırımcıların tasarruflarını değerlendirirken sermayenin atıl durmasının önüne geçildiği mekanizmalar olarak kabul ediliyor.

İdeal anlamda bu piyasalarda fiyatlar tamamen şeffaf bir şekilde arz talep dengesine göre oluşuyor. Fakat gerçekte buradaki fiyat oluşumlarını manipüle ederek haksız kazanç elde edilmesi de mümkün. Türk piyasalarında genellikle "keriz silkeleme" olarak tabir edilen ve daha çok küçük yatırımcıların ellerindeki sermayeyi kısa sürede kaybetmesine yol açan bu tür hareketleri engellemek de düzenleyici ve denetleyici kurumların sorumluluğunda. 

Borsa İstanbul'daki manipülasyon iddiaları

Normalde bir manipülasyonun tespit edilmesi, soruşturulması ve ispatlanması oldukça zor. Manipülatif hareketler de daha çok düşük hacimli, sermaye derinliği az ve yükseltilip düşürülmesi daha kolay hisse senetlerinde görülüyor. 

Örneğin bir manipülatör düşük fiyatlardan topladığı bir hisse senedi ile alakalı yanlış bir haberi iş birlikçileri üzerinden yayarak piyasadaki küçük yatırımcılara bu hisse senedinin yükseleceği mesajı veriyor. Bilinçsiz yatırımcılar da bu hisse senedine yönelerek gerçekten de o hisse senedinin yükselmesini sağlıyor fakat satıcı hep önceden o hisseleri toplamış olan aynı kişi oluyor. Manipülasyonu başlatan haberin yanlış olduğu ortaya çıkana kadar manipülatör elindeki hisseleri aldığı fiyatın çok üzerinden elinden çıkarmış oluyor ve hisse senedi tekrar düşüşe geçiyor.

Fakat Borsa İstanbul'da son zamanlarda görülen sert hareketlenmeler bankacılık gibi BIST100 endeksinde en yüksek ağırlığa ve en büyük hacme sahip hisselerde görüldü. Ayrıca fiyat hareketlenmeleri hem spot işlemlerin görüldüğü ana endekslerde hem de vadeli opsiyon borsasında yaşandığı için olay daha karmaşık hale geldi.

Bu yüzden uzmanlar bunun birkaç manipülatörün altından kalkabileceği bir durum olmadığını belirtiyor. Kulislerde böyle bir operasyon varsa arkasında siyasi desteği olan çok büyük aktörler olmadan yapılamayacağı konuşuluyor. 

Fakat bankacılık ve sermaye piyasaları kanunları çok sıkı olduğu için bu durum söylentilerden öteye geçemiyor. Birinci sorumluluk ise düzenleyici denetleyici kurumlarla birlikte yargıda bulunuyor. 

Manipülasyon nedir?

Manipülasyon temelde herhangi bir finansal yatırım aracının fiyatını yapay olarak etkileyerek sert bir şekilde yükselmesi, düşmesi ya da her ikisini birden sağlamakla yapılıyor.

Piyasa manipülasyonu temelde 

- bir şirket hakkında yalan ya da yanıltıcı haberleri yayarak

- herhangi bir finansal aracı çok sayıda işleme sokarak gerçekte olduğundan daha aktif olarak göstererek

- ya da doğrudan kotasyonlar, fiyatlar ve işlemlerde değişiklik yaparak söz konusu araca olduğunda daha fazla ya da daha az talep varmış gibi göstererek yapılır.

Manipülasyon ve spekülasyon arasındaki fark nedir?

Tespiti zor olan manipülasyon çoğu zaman spekülasyonla karıştırılıyor. Manipülasyon herhangi bir aracın fiyatını doğrudan etkilemek için yasal ya da yasal olmayan aktivitelerde bulunulmasıyla yapılıyor. 

Spekülasyon ise sonuçları itibariyle benzer bir işlem olsa da spekülatörlerin herhangi bir yatırım aracının gelecekteki fiyatı ile ilgili öngörüde bulunarak ve kayıp riskini üstlenerek pozisyon alması ile gerçekleştiriliyor. 

Manipülasyon metotları nelerdir?

Manipülasyon likiditesi yüksek ve yoğun işlem gören hisse senetlerinde yapılması oldukça zor bir hareket. O yüzden manipülatörler çoğunlukla günlük işlem hacmi en düşük hisse senetlerini tercih ediyor.

Şişirme-boşaltma (pump-and-dump) taktiği en çok kullanılan yöntem. Önce sahte alımlar ve yalan haberlerle bir hissenin fiyatı hareketlendirilerek en yüksek noktaya ulaştığında da eldeki hisselerin çıkarılması ile kısa sürede kar edilmesi üzerine dayanıyor. Bunun tam tersi de daha nadir olsa da kullanılan bir yöntem. Yine yalan haberler ve sahte satışlarla bir hissenin fiyatı düşürülerek taban fiyattan toplanması yöntemiyle yapılıyor. Özellikle son yıllarda geliştirilen algoritmik yazılımlarla saliseler içerisinde yapılan işlemlerle bu yöntemler daha kolay hale geldi.

Bir diğer manipülasyon metodu ise sahte emirler açarak uygulanıyor. Bu yöntemde de herhangi bir hisse senedi için çok sayıda alım veya satım emri girerek gerçek yatırımcıların da bu emirleri görerek kendi emirlerini güncellemesini sağladıktan sonra bu emirler iptal ediliyor. Günübirlik işlemciler ve büyük yatırım firmalarının kötü niyetli çalışanları arasında sıkça görülen bir yöntem hisse senetlerinin yanı sıra emtia ve bono piyasalarında da sıkça görülüyor.