Türkiye, 'Avrupa Güvenlik Eylemi (SAFE)' planına katılım için koşulların iyileştirilmesini istiyor

REKLAM

Avrupa Birliği (AB), savunma sanayisinde derinlemesine entegrasyon ve stratejik özerklik hedefleri doğrultusunda oluşturduğu 150 milyar euroluk Avrupa Güvenlik Eylemi (Security Action for Europe-SAFE) mekanizmasını Salı günü resmen kabul etti.

Euronews Türkçe’ye bilgi veren Dışişleri Bakanlığı kaynakları, Türkiye’nin söz konusu süreci başından bu yana ilgili kurumlarıyla istişare içinde dikkatle takip ettiğini belirtti.

Dışişleri Bakanlığı kaynakları, Türkiye’nin AB üyeleri ve kurumları nezdinde girişimlerde bulunduğunu ve SAFE kapsamındaki ortak tedarik projelerine katılım koşullarının iyileştirilmesi yönündeki taleplerini ilettiğini aktardı.

Diplomatik kaynaklar, iyileştirilmesi gereken koşullara dair detay vermedi. Ancak Türkiye'nin SAFE mekanizmasına dair girişimlerde bulunduğunu bildirdi.

Konuya dair diplomatik kaynaklardan gelen yanıtta, "Bahse konu mekanizmanın kamuoyuna duyurulmasının ardından AB üyeleri ve kurumları nezdinde girişimlerde bulunularak, Türkiye dahil AB üyesi olmayan NATO Müttefiklerinin SAFE kapsamındaki ortak tedarik projelerine katılımlarına ilişkin koşulların daha elverişli hale getirilmesi yolundaki talebimiz iletilmiştir," denildi.

Avrupa güvenlik mimarisi

AB Konseyi tarafından kabul edilen SAFE tüzüğü, Rusya-Ukrayna savaşı çerçevesinde Avrupa güvenlik mimarisini geliştirme girişimleri kapsamında yaklaşık iki aylık müzakere sürecinin ardından kabul edildi.

SAFE, AB’nin 2030 yılına kadar ortak savunma kapasitesini artırma, tedarik zincirlerini güvence altına alma ve üye ülkeler arasında savunma alanında koordinasyonu güçlendirme amacını taşıyor.

Bu yeni mali araç ile ulusal planlar ve talepler doğrultusunda ilgili üye ülkelere 150 milyar euroya kadar kredi sağlanacak.

Bundan faydalanmak isteyen üye devletlerin, en az iki katılımcı ülkeyi kapsayan ortak satın alımlar hayata geçirerek kredi koşullarını sağlaması bekleniyor.

Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen Mart ayının başlarında Avrupa'nın yeniden silahlanmasını ön gören 'ReArm Europe' önerisini açıklamıştı. Bu plan ile önümüzdeki dört yıl içinde savunma sektörüne 800 milyar euro kaynak aktarılması planlanıyor.

Aynı zamanda, Avrupa Komisyonu’nun 19 Mart 2025 tarihinde yayımladığı "Avrupa Savunması için Beyaz Sayfa" (White Paper for European Defence) uygulama temelini oluşturuyor.

'Avrupa'nın en güçlü ordularından biri'

Türk savunma sanayi firmalarının yüksek askeri kabiliyetine vurgu yapan diplomatik kaynaklar, "Muharebe sahasında kendisini kanıtlamış savunma ürünleriyle öne çıkan Türk savunma sanayii firmalarının SAFE Mekanizması’na azami şekilde dahil olabilmelerini mümkün kılacak teknik ve ahdi (anlaşmaya dayalı) zeminin tesisine yönelik çabalarımızı sürdürmeye kararlıyız," ifadelerini dile getiriyor.

Türkiye'nin Avrupa'nın en güçlü ordularından biri olduğunu hatırlatan kaynaklar, Ankara'nın SAFE mekanizmasına dahil edilmesinin sadece siyasi değil, aynı zamanda yapısal ve ekonomik katkılar getireceğini vurguluyor.

Dışişleri kaynakları bu çerçevede, “Türkiye’nin katılımı; Avrupa çapında rekabetçiliğin sağlanması, tedarikçiler için fiyat avantajının korunması, verimli üretim süreçleri ve son kullanıcılara teslim sürelerinin azaltılması açısından da önem taşımaktadır,” görüşünü belirtiyor.

'Türkiye'nin dahil edilip edilmeyeceği AB için bir samimiyet testi'

Euronews Türkçe’ye bilgi veren Dışişleri Bakanlığı kaynakları, bu süreci "AB için bir samimiyet testi" olarak gördüklerini ifade ediyor.

“AB adayı ve NATO müttefiki olan Türkiye’nin ve Türk firmalarının, SAFE mekanizmasına ve diğer ilgili süreçlere tatminkâr biçimde dahil edilip edilmeyeceği, AB açısından bir samimiyet testi niteliğindedir.”

NATO-AB uyumu açısından Türkiye'nin rolüne de dikkat çekiliyor.

SAFE benzeri girişimlerde NATO üyesi olup AB üyesi olmayan müttefiklerin sürecin dışında tutulması gerektiğine dikkat çeken Dışişleri kaynakları, NATO’nun AB üyesi olan ve olmayan Avrupalı müttefikleri arasında silahlı kuvvetlerin birlikte çalışabilirliğinin korunmasının, SAFE’in başarıya ulaşmasında belirleyici olacağına işaret ediyor.

'İş birliğine açığız'

Dışişleri kaynakları ayrıca, Türkiye’nin başta AB üyesi Avrupalı müttefikleri olmak üzere, savunma sanayinde iş birliği yapmaya istekli ve ilgili tüm taraflarla çalışmaya hazır olduğunu bildiriyor.

Ankara, mevcut potansiyeliyle Avrupa savunmasının geleceğinde yer almak için kararlılığını sürdürdüğünü net biçimde ortaya koyduğunu gösteriyor.

SAFE hakkında neler biliniyor?

Üye devletlerin büyükelçileri Komisyon'un, AB fonlarından yararlanabilmek için satın alınacak silah sisteminin değerinin en az yüzde 65'inin AB üyesi bir ülkede, Ukrayna'da ya da bir Avrupa Ekonomik Alanı/Avrupa Serbest Ticaret Birliği ülkesinde üretilmesi gerektiği yönündeki önerisini kabul etmedi.

Geri kalan yüzde 35'lik kısım ise dünyanın herhangi bir üçüncü ülkesinden gelebilir.

Ancak bazı üçüncü ülkeler yüzde 65'e kadar katılabilir. Bunun için blokla mevcut bir Güvenlik ve Savunma Ortaklığına (SDP) sahip olmaları gerekir ki bu da bu özel programa erişimlerini sağlayacak ikinci bir ikili anlaşma yapmak için bir ön koşul.

AB'nin Norveç, Moldova, Güney Kore, Japonya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya ve bu haftadan itibaren de İngiltere ile bu türden yedi SPD'si bulunuyor.

Tasarım yetkisi

Ancak AB, yerli şirketlerin tasarım yetkisine sahip olmasını sağlayarak yurt dışından gelecek bileşenler ve yazılım üzerinde de bir tür kontrol istiyor.

Bunun amacı, üçüncü ülkelerin, örneğin 'kill switch' adı verilen bir yöntemle kullanımı ya da tüm silah sisteminin yeniden ihracatını engelleyememesini sağlamak.

Ne hedefleniyor?

AB, önümüzdeki yıllarda bir saldırgana karşı gerektiğinde tek başına kendini savunabilmek istiyor ve bunun için savunma harcamalarını ve yerli üretimi arttırması gerektiğini kabul ediyor.

Çünkü Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı Avrupa savunma sanayiinin eksikliklerini ve bağımlılıklarını ortaya çıkarırken, Donald Trump'ın Beyaz Saray'a dönüşü ABD'nin uzun vadede askeri desteğinin devam edeceği konusunda şüphe yarattı.

Geleneksel olarak ve bugün de Washington, Avrupa güvenliğinin ana sağlayıcısı oldu.

ABD Başkanı uzun zamandır Avrupalı NATO müttefiklerini yeterince harcama yapmamakla suçluyor ve ABD'nin belirli bir düzeye kadar harcama yapmayan müttefiklerinin yardımına gelmemeye karar verebileceğini ya da Avrupa topraklarından asker ve teçhizat çekebileceğini öne sürüyor.

Washington'un Ukrayna'ya yaptığı askeri yardımın kesilebileceği ve Avrupalıların bu yükü tek başına omuzlamak zorunda kalabileceği korkusu da giderek artıyor.

SAFE'nin önemli bir ayağını oluşturduğu Komisyon'un 'Hazırlık 2030' planı, üye devletleri öncelikli olarak görülen belirli kabiliyetlerde tedariki bir havuzda toplamaya iterek siparişleri hızlandırmayı, tedarik zincirlerini güvence altına almayı ve üretim hatlarını ateşlemeyi amaçlıyor.

Bunlar arasında mühimmat, drone ve anti-drone sistemleri, hava savunma, askeri hareketlilik ve elektronik savaş yer alıyor.

SAFE ödemeleri nasıl işleyecek?

Bakanlar, 27 Mayıs'ta Genel İşler Konseyi'nde büyükelçiler tarafından desteklenen anlaşmayı onaylarsa, üye devletlerin AB fonlarından faydalanmak istedikleri projeleri hazırlamak için iki ay süreleri olacak. Uygunluk için her projenin en az iki ülkeyi kapsaması gerekiyor. Komisyon'un bunları analiz etmesi dört aya yakın sürecektir.

Komisyon'un cevabının olumlu olması halinde, üye devletler toplam tahmini maliyetin yüzde 15'ine kadar olan ilk zarfın ödenmesini talep edebilecekler.

Daha sonra her altı ayda bir Komisyon'u projenin gelişimi hakkında bilgilendirmeleri gerekecek ve bu da daha fazla ödemeye yol açabilecek. Ödemeler için son onay 31 Aralık 2030 tarihine kadar alınabilir.

Neden SAFE aracılığıyla yapılmalı?

Komisyon, Fitch Ratings, Moody's ve Scope dahil olmak üzere başlıca derecelendirme kuruluşlarının çoğundan AAA kredi notuna sahip.

Dolayısıyla Komisyon'un piyasadan topladığı parayı borç olarak vermesi, bazı üye devletler için fonları kendileri toplamaktan daha az maliyetli olabilir. SAFE ayrıca azami 45 yıl vadeli ve anapara geri ödemeleri için 10 yıl ödemesiz uzun vadeli krediler de sağlayacaktır.

Bu arada krediler AB bütçesi tarafından desteklenecek, yani küresel ekonomiye vurulan pandemi darbesi ve Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı nedeniyle yükselen faiz oranları nedeniyle COVID-19 sonrası kurtarma programında olduğu gibi geri ödeme maliyetlerinin artması durumunda üye devletler ek para ödemek zorunda kalmayacak.

SAFE kullanımının ek bir avantajı da üye devletlerin satın alımlarda Katma Değer Vergisi (KDV) ödemek zorunda kalmayacak olması.

Kimler yararlanabilecek?

Danimarka, Almanya, Lüksemburg, Hollanda ve İsveç dahil olmak üzere beş üye ülke AAA derecesine sahip. Bulgaristan, Yunanistan, Macaristan, İtalya gibi birkaçının A notu bile yok.

A notuna sahip olan Letonya, savunma atağını finanse etmek için SAFE'den yararlanmak istediğini belirtti. Küçük Baltık ülkesi bu yıl gayrisafi yurtiçi hasılasının (GSYH) yüzde 3,65'ini savunma harcamalarına ayırmayı, gelecek yıl ise bu oranı yüzde 4'e çıkarmayı planlıyor.

Askeri açıdan tarafsız bir ülke olan ve AA notuna sahip İrlanda'nın Savunma Bakanı Neale Richmond salı günü yaptığı açıklamada, ülkenin "daha hızlı bir şekilde daha fazla ekipman tedarik etmenin bir yolu olarak buna kesinlikle bakacağını" veya "KDV konusunda derogasyonlar söz konusu olduğunda" sunduğu fırsatları değerlendireceğini, ancak "fonlara erişim açısından muhtemelen SAFE sürecine ihtiyaç duymayacağını" söyledi.

İştahın olası bir göstergesi, Komisyon'un savunmaya yönelik 'Hazırlık 2030' planının diğer mali ayağı olan cayma maddesinin etkinleştirilmesi için alım.

14 üye ülke savunma harcamalarını arttırmak için bloğun mali kurallarından cayma izni talep etmiş olup Komisyon bunu bir başarı olarak görüyor.

Bu ülkeler arasında Belçika, Bulgaristan, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Portekiz, Slovakya ve Slovenya yer alıyor.

Ayrıca, ülkelerin SAFE kredilerini kendi stoklarını güçlendirmek için değil de Ukrayna'ya daha fazla askeri destek göndermek için almaya karar verebilecek olması, savunma üretimini arttırmanın ve yeniden silahlanmanın siyasi açıdan hassas olabileceği üye ülkelerde alımı arttırabilir.