Türkiye, Avrupalı OECD üyeleri arasında kişi başına en düşük GSYH’ye sahip ülke konumunda ve bu durum vergi/GSYH oranlarına da yansıyor. Uzmanlara göre bu tablo, kayıt dışı ekonomi ve gelirleri sınırlayan politikalar nedeniyle devletin vergi toplama kapasitesinin sınırlı olmasından kaynaklanıyor.
REKLAM
Vergi gelirleri, hükümetlerin sağlık ve eğitim başta olmak üzere kamu hizmetlerini finanse etmesinde kritik rol oynuyor. Ancak Avrupa ülkeleri arasında vergi oranları ciddi farklılıklar gösteriyor.
AB İstatistik ofisi Eurostat verilerine göre AB’de vergi gelirlerinin gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı 2023’te yüzde 40 olarak kaydedildi. Ancak bazı ülkeler bu ortalamanın oldukça altında ya da üzerinde bulunuyor.
AB, İngiltere, Türkiye ve EFTA ülkeleri karşılaştırıldığında oran, İrlanda’da yüzde 22,7 ile en düşük seviyede gerçekleşirken, Fransa yüzde 45,6 ile zirvede yer aldı.
Fransa’yı Belçika (yüzde 44,8), Danimarka (yüzde 44,7) ve Avusturya (yüzde 43,5) izledi. İzlanda dışındaki İskandinav ülkeleri de yüksek vergi/GSYH oranlarıyla dikkat çekiyor. Finlandiya yüzde 42,7, İsveç yüzde 42,6 ve Norveç ise yüzde 41,8 ile listenin üst sıralarında yer aldı.
Lüksemburg (yüzde 41,9), İtalya (yüzde 41,7), Yunanistan (yüzde 40,7) ve Almanya (yüzde 40,3) da AB ortalamasının üzerinde yer alıyor.
Sosyal katkı payları da dahil olmak üzere vergi gelirleri, Türkiye (yüzde 23,5), İsviçre (yüzde 26,9), Malta (yüzde 27,1), Romanya (yüzde 27,3) ve Bulgaristan’da (yüzde 29,9) GSYİH’nin yüzde 30’unun altında kalıyor.
Litvanya, Letonya, Estonya, Çekya, Macaristan ve Slovakya ise en düşük gruptan daha yüksek oranda olsa da, yine de görece sınırlı seviyelerde; yaklaşık yüzde 32 ile 35 arasında.
Avrupa’nın en büyük beş ekonomisi arasında ise İngiltere, yüzde 35,3 ile en düşük vergi/GSYH oranına sahip. Onu yüzde 37,0 ile İspanya takip ediyor. Diğer üç büyük ekonomi — Almanya, Fransa ve İtalya — AB ortalamasının üzerinde yer alıyor.
İngiltere ve Türkiye’ye ait verilerin OECD’den geldiği, metodolojik farklılıklar nedeniyle bu verilerin Eurostat rakamlarıyla doğrudan karşılaştırılamayacağı da belirtiliyor.
İrlanda, Türkiye ve İsviçre'de oranlar neden daha düşük?
Tax Foundation Europe politika analisti Alexander Mengden’e göre, İrlanda, Türkiye ve İsviçre’deki düşük vergi/GSYH oranlarının her biri farklı nedenlere dayanıyor ve OECD ülkeleri arasındaki farklılıkları açıklıyor.
Mengden, Euronews Business’a yaptığı açıklamada, “İrlanda genellikle GSYH temelli karşılaştırmalarda istisna olarak öne çıkar çünkü çok düşük yüzde 12,5’lik kurumlar vergisi oranı sayesinde olağanüstü düzeyde doğrudan yabancı yatırım çekiyor. Bu da GSYH’yi diğer ekonomik göstergelere kıyasla orantısız şekilde etkiliyor,” dedi.
Mengden ayrıca, ortalama ücret kazanan bir çalışan için İrlanda’daki istihdam vergi yükünün OECD ortalamasının yalnızca biraz üzerinde olduğunu belirtti.
Nevin Ekonomik Araştırma Enstitüsü Eş Direktörü Dr. Tom McDonnell ise, 2015’te Apple’ın fikri mülkiyet varlıklarını İrlanda’ya taşımasıyla ülkenin GSYH büyümesinin yüzde 20’yi aştığını hatırlatarak, “İrlandalı ekonomistler bu tür ‘küreselleşme’ kaynaklı bozulmaları, İrlanda’daki gerçek ekonomik faaliyeti daha iyi yansıtan GNI (Gayrisafi Milli Gelir) adlı özel bir ölçümle düzeltiyor,” diye açıkladı.
GSYH, bir ülke sınırları içinde üretilen mal ve hizmetlerin değerini ölçerken, GNI ülke vatandaşlarının yurt dışından elde edilen gelirler de dahil olmak üzere toplam gelirine bakıyor.
OECD’nin 2025 İrlanda raporuna göre, vergi/GNI oranı yüzde 38 seviyesinde ve bu da ülkeyi AB ortalamasına yaklaştırıyor.
Türkiye: Devletin vergi toplama kapasitesi sınırlı
Tax Foundation Europe politika analisti Alexander Mengden, Türkiye'nin tüm Avrupalı OECD üyeleri arasında kişi başına en düşük GSYH'ye sahip olduğunu ve bunun genellikle daha düşük vergi/GSYH oranlarıyla el ele gittiğini açıkladı.
Mengden, "Bu durum tipik olarak, örneğin nispeten büyük bir kayıt dışı ekonomi ve gelirleri sınırlayan politika tercihleri nedeniyle, devletin vergi toplama kapasitesinin daha sınırlı olduğunu yansıtıyor," dedi.
Türkiye örneğinde KDV'nin nihai tüketimin sadece yüzde 40'ına uygulandığına belirten Mengden, bunun Avrupa OECD ülkeleri arasında en dar tabana sahip olduğuna dikkat çekti.
Kayıt dışı ekonomi, vergilerden ve sosyal güvenlik katkılarından kaçınmak amacıyla yasal mal ve hizmetlerin kamu otoritelerinden kasıtlı olarak gizlenmesini kapsar.
İsviçre: Düşük oran ama yüksek refah
Alexander Mengden’e göre İsviçre, Avrupa’nın en zengin ülkelerinden biri olmasına rağmen düşük vergi/GSYH oranına sahip olmasıyla öne çıkıyor.
Mengden, bunun hem federal hükümetin toplam vergi yükünü düşük tutmaya yönelik bilinçli politikalarının hem de belediyeler ve kantonlar arasındaki yoğun vergi rekabetinin bir yansıması olduğunu belirtiyor.
Bu sistem, vatandaşların farklı vergi oranları ve kamu hizmeti kombinasyonları arasından seçim yapabilmesine imkân tanıyor.
Toplam vergi gelirleri
AB'de vergi ve sosyal katkılardan elde edilen gelir 2023 yılında mutlak olarak 6,9 trilyon euro (yaklaşık 329 trilyon TL) civarındaydı.
2023’te üç Avrupa ülkesi vergi gelirlerinde bir trilyon euro sınırını aştı.
Almanya yaklaşık 1,7 trilyon euro (81,1 trilyon TL) ile en yüksek vergi gelirini topladı. Fransa’da vergi gelirleri 1,3 trilyon euro (62,1 trilyon TL), İngiltere'de ise yaklaşık 950 milyar sterlin (58,7 trilyon TL) oldu.
İtalya 887 milyar euro (42,3 trilyon TL) ile dördüncü sırada yer alırken, onu 555 milyar euro (26,5 trilyon TL) ile beşinci sıradaki İspanya izledi.
5,6 milyar euro (267 milyar TL) ile Malta, Avrupa’da en düşük vergi gelirini kaydeden ülke oldu.
Vergilerin rolü
Avrupa Komisyonu’na göre AB’de ulusal hükümetlerin kullanımına sunulan gelirlerin yaklaşık yüzde 90’ı vergilerden geliyor.
Bu gelirler, kamu hizmetlerinin finansmanında temel bir araç niteliğinde. Ancak yetersiz kaldığında, ülkeler borçlanmaya gitmek zorunda kalabiliyor ve bu da gelecekteki borç yükümlülüklerini artırıyor.
Ülkelerin ekonomik büyüme, vergi oranları ve kamu harcamaları arasında denge kurma çabası ise hassas bir denge oyunu olmaya devam ediyor. Devlet bütçelerine yönelik talepler arttıkça, bu dengeyi sağlamak daha da zor hale gelecek.