"Eşekler bizdeki çalışanlar gibi 8 saat mesai yapar. Sigortaları da var. Akşam müzik de dinletiyoruz eşeklere. En çok Beethoven'ı seviyorlar."
Bu sözler bir komedi filminden alıntı gibi gelebilir. Ancak tamamen gerçek.
Mardin Belediyesi Temizlik İşleri Müdürü Kadri Toparlı, yaşadığı şehrin araç giremeyen eski dar sokaklı yokuş mahallelerinde yüzyıllardır eşeklerle yük taşındığını, temizlik işlerinin de yine bu hayvanlarla yapıldığını belirtiyor.
Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Suriye sınırı yakınında yer alan ve tarihi dokusuyla bilinen Mardin, her sene yüz binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret ediliyor.
Özellikle de merkez mahallesinde yer alan Artuklu mimarisiyle bezenmiş Eskişehir Artuklu Mahallesi... Buradaki evler yaklaşık 1000 yıllık geçmişe sahip ve bu tarihi doku neredeyse tamamıyla korunmuş durumda.
Dar, yokuş ve merdivenli sokaklarda belediyenin de çöpleri toplaması bir hayli zor. Normal araçların giremediği bu sokaklarda temizlik işi için yüzyıllardır aynı yöntem kullanılıyor. Merkepler, yani bir diğer adıyla eşekler.
Kadri Bey, Mardin merkez belediyesindeki eşeklerin tıpkı diğer işçiler gibi mesai saatleri olduğunu, dinlendiklerini ve sigortalı çalıştıkları ve hatta belediyeden emekli olduklarını belirtiyor.
"Asırlar boyunca temizlik için eşekler kullanıldı. Biz de öyle yapıyoruz. Bu dar ve yokuş sokaklara yalnızca onlar girebiliyorlar. Diğer türlü iş yapmamız imkansız olurdu."
İsimleri Gaddar, Cefo (keyfine düşkün) ya da Bozo (Kürtçe sarışın çocuk)... Temizlik işçileri Mardin Belediyesi'nde görevli yaklaşık 40 baş eşeğe görünüşleri ya da huylarına göre isimlendirmiş.
Bu eşekler yeri geldiği zaman yaklaşık 150 basamaklı yokuş sokakları çıkarak temizlik işçilerinin yükünü büyük oranda hafifletiyor. Evlerin normal çöpleri harici kışın yakılan odun ve kömürlerin külleri de yine eşekler tarafından taşınıyor.
"Bizden sonraki belediyeler de eşeklerle çalışmaya mecbur"
"Eşekler sabah 6'da iş başı yapıyor, saat 11'e kadar. 11 ile öğlen 2 arası istirahat. Öğlen 2 ile akşam 6 arası yine devam ederler. Bizdeki çalışanlar gibi 8 saat mesai yapıyorlar. Sigortaları da var. Akşam müzik de dinletiyoruz eşeklere. En çok Beethoven'ı seviyorlar. Beethoven dinleyince çok daha mutlu oluyorlar. Türk halk müziği de dinletiyoruz. Her akşam bakımları yapılır. Yaklaşık 2 saat boyunca klasik ve yerel müzikleri dinletiyoruz." diyor Kadri Toparlı.
Kadri Bey belediyenin eşeklerine 2 veterinerin baktığını belirterek, "Onların sağlık sigortaları yemleridir, arpalarıdır. İlaç da alıyorlar. Her gün 3-4 kişi onlara yem vermek için çalışır." diyor.
Mardin Belediye Başkanı Abdulkadir Tutaşı, tarihi Artuklu Mahallesi'nin çöp toplama sorununu çözmek için küçük temizlik araçları satın aldıklarını ancak bunun eşekler kadar randımanlı olmadığını söylüyor: "Çöp taksi denen araçları aldık ancak bunların (eşekler) kadar verimli olmadığını gördük. Mecburen biz bunlarla devam edeceğiz. Benden öncekiler ve benden sonrakiler de bunlarla devam edecek. Çünkü tarihi kentin o dar sokaklarını ancak bunlarla temizleyebiliriz."
Peki ama hayvan hakları?
1900'lü yılların başında Mardin'de sadece 20 bin kişi yaşıyordu. O dönemlerde şimdiki gibi paketli gıdalar olmadığı için çöp sorunu da yoktu. Sadece kışın yakılan odun ve kömür külleri eşekler ve katırlarla taşınıyordu.
2022'ye yaklaştığımız şu günlerde Mardin'in merkezindeki nüfus 60 bine çıktı ve her gün yaklaşık 10 ton çöpün dar sokaklı evlerin önünden temizlenmesi gerekiyor.
Belediye Başkanı Tutaşı, küçük çöp kamyonlarını da belli bir noktaya kadar kullandıklarını belirtiyor. Ancak en büyük yük elbette belediyenin kadrolu eşeklerinde. Geçtiğimiz yıllarda bazı eşekler Mardin Belediyesi'nden emekli olmuştu. Yaklaşık 8 sene boyunca hizmet veren eşekler, emeklilik dönemlerini barınakta geçiriyor ve tüm ihtiyaçları karşılanıyor.
Türkiye'deki hayvan hakları savunucularının çabaları sonrası 2020 Ocak'ta İstanbul'un Adalar ilçesinde at arabası kullanmak yasaklanmıştı. Bunun yerine Büyükada başta olmak üzere diğer 9 adanın yokuşlu yollarında taksi hizmeti vermek için elektrikli otomobiller kullanılmaya başlandı.
Mardin Belediyesi, hayvan hakları dernekleriyle sürekli olarak irtibat halinde olduklarını ve aktivistlerin eşekleri gözlemleyerek çalışma şartlarını denetlediğini belirtiyor.
'Kırmızı kurdele' kesilerek eşekler emekli oluyor
Belediye Başkanı Tutaşı eşeklerin oldukça akıllı hayvanlar olduklarını belirterek, "Ne yapacaklarını çok iyi biliyorlar. Onları çoğu zaman ahıra biz götürmüyoruz. Kendileri gidiyorlar. Onlara büyük saygı ve sevgi besliyoruz." diyor.
Eşekler ortalama 6 yaşında işe alınıyor ve yaklaşık 8 sene hizmet verdikten sonra 14-15 yaşlarında emekli oluyorlar. Hatta eşeklerin emekliliği için resmi bir tören de düzenleniyor. Eşekler için kırmızı kurdele kesen işçiler onlara yaş pasta yerine karpuz ikram ediyor.
Tutaşı'ya göre Mardin'deki bu uygulama, Fransa ya da İtalya'nın güneyindeki yokuş ve dar sokakları olan ve belediye araçlarının giremediği yerler için bir örnek teşkil ediyor. Zira bu yerlerde de belediye hizmetleri eşeklerle sağlanıyor.
Tutaşı eşeklerle ilgili olarak iklim krizi konusuna da gönderme yapıyor: "İnsanlar doğayı kirletiyor ama eşekler kirletmiyor. Onlar doğa dostu canlılar."
