Saat, 7’ye çeyrek var…
Josip ve en yakın arkadaşı Vedran, kimyasal tanker yapımı için tersanede. Bu, onların son işi mi olacak?
Josip ve Vedran, geçimlerini Brodotrogir tersanesinden sağlıyor. Devlete ait bu büyük tersane yakın bir zamanda özelleştirilecek. Fakat şimdiye kadar bunun için bir yatırımcı ortaya çıkmadı.
Aynı zamanda Avrupa Komisyonu ile sıkı pazarlıklar devam ediyor. Hırvatistan en yakın zamanda Birliğe üye olmak istiyor. Fakat Avrupa Birliği, gemicilik sektöründe köklü değişik talep ediyor. Bu pazarlık, Josip ve Vedran ile 1244 meslektaşını kaygılandırıyor.
Josip Smuketa, Tersane işçisi
“Benim gelecek için planım biraz bulanık. Çünkü bu tersanenin geleceği ne olacak müphem. Umarım gelecekte herşey yolunda gider.”
Ülkenin zenginlerinden Koncar ailesi 3 tersaneyi almak konusunda pazarlık yapıyor. Ancak bunun Hırvatistan Rekabet Kurumu ve Avrupa Komisyonu tarafından onaylanması gerekiyor.
Zaman geçtikçe ülkede Avrupa Birliği’ne olan güven de azalıyor. Geçen yıl yüzde 60 olan destek bu sene yüzde 30’lara gerilemiş.
Mijo Palada, Kaynakçı
“Avrupa Birliği’nin tek kölesi biz olacağız. Eğer Avrupa Birliği’ne girmeden önce kendi paranızı kazanamazsanız kimse size Birlik içinde para vermeyecektir.”
Bazı işçilerse krizden çıkmanın tek yolunun Avrupa Birliği’ne üyelikten geçtiğini düşünüyor. Burada çalışan insanların dışarıda iş bulması oldukça zor. Hırvatistan’da işsizlik oranı yüzde 20’lere dayanmış durumda.
Alman tersanelerinde de çalışan Josip, oralarda iş güvenliğinin çok daha iyi olduğunu söylüyor:
Josip Smuketa, Tersane İşçisi
“Bakın işte. Burdaki çalışma ortamımızı görüyosunuz. Kullanmak zorunda olduğumuz bu makine çok eski. Şuna bakın en az 40-50 yıllık. Eğer iyi gemi inşa etmek istiyorsak daha iyi teknolojiye ve modern makinelere ihtiyacımız var.”
Vedran Harasic, Tersane İşçisi
“Bazı makinelerin parçası bile yok. Bazı durumlarda kendimizi tehlikeye atıyoruz. Gerçekten tek beklentim bu alanda yatırım yapılması.
Zarar etmeyen tek Pula tersanesi var. Diğerleri borç batağında. Bu tersanelerde 8 bin kişi çalışıyor ve bunların 2 bini de işlerini kaybedecek.
Ekonomi Bakanlığı, özelleştirme sürecini yürütüyor. Hırvatistan, özelleştirmeden önce 2 Milyar Euro borcu üstlenecek. Böylece tersanelerin yeni sahibi borçsuz şirketin sahibi olacak.
Ruder Friganovic, Hırvatistan Devlet Bakanı
“Açıkçası para yeniden yapılanma için harcanmayacak. Ciddi kayıpları kapatmaya çalışıyoruz. Bütün bunları sadece Avrupa Birliği’ne üye olmak için yapmıyoruz. Bunu kendimiz için yapmamız gerekiyor. Çünkü bazı şeyler artık eskisi gibi devam edemez. Bu, devlet bütçesi için de oldukça büyük yük olmaya başladı.”
Bu anlayışı Hırvatistan Rekabet Kurumu Başkanı da paylaşıyor. Sosyalist dönemde Yugoslavya, gemilerin ihracatını sübvanse ediyordu. Ancak bu Avrupa Birliği rekabet kuralları yanında etkisiz kalıyor.
Olgica Spevec, Hırvatistan Rekabet Kurumu Başkanı
“Hırvatistan gemilerinin bütün dünyaya ihraç edilmesini görmek isteriz. Fakat bu Hırvat vergi mükelleflerinin sırtında yük olmamalı.”
Josip ve Vedran’ın yediği ile içtiği ayrı gitmiyor. Bu yılın başında Vedran baba oldu. Sıra Josip’te… Onlara göre krizin tek açıklaması, istikrarsızlık.
Josip Smuketa, Tersane işçisi
“Bence problemin kaynağı her dört yılda bir farklı hükümetlerin işbaşına gelmeleri. Önce bir taraf geliyor sonra başka bir taraf, sonra yine diğeri. Bence en büyük sorun da bu.”
Avrupa’nın gemileri sadece Hırvatistan’da üretilmiyor. Polonya, İtalya, Almanya, İspanya, Fransa, Finlandiya’nın da ciddi üretim kapasiteleri var. Bu ülkeler yakın geçmişte Hırvatistan’ı rekabet kurallarını ihlal etmekle suçladı. Hırvatistan Avrupa Birliği’ne girmek için doğrudan yardımları kesmeli ve yeni düzenleme getirmeli.
Josip Smuketa, Tersane işçisi
“Bütün bu bölgede gemi inşa sektörü çok önemli. Onun sayesinde insanlar boş tabaklarına yemek koyabiliyor.”
Vedran Harasic, Tersane işçisi
“Bir aileden 5-6 insanın aynı tersanede çalıştığı oluyor. Bölgeden birçok insan da buraya çalışmaya geliyor. Şu çok açık ki eğer bu tersaneler olmazsa bütün bu insanlar da işsiz kalmış olacak.”
Avrupa kıtasındaki tersaneler Çin, Kore ve Vietnam gibi Asyalı tersanecilerle karşı karşıya geliyor. Bu ülkelerde işçi ücretleri oldukça az ve devlet yardımları da fazla.
Avrupa Birliği, dürüst rekabeti savunurken Asyalı tersaneler devlet yardımı aracılığıyla ihracatını artırarak piyasada ciddi yer elde ediyor.
Zagrep’te Deniz Mimarlık Fakültesi’nde öğretim görevlisi olan Rajko Grubisic, sektörde yaşanan değişime dikkat çekiyor. Ona göre işçi çıkarımı kaçınılmaz: “Dünya piyasasındaki rekabette, sadece işçi çıkarımı ve daha etkili çalışma sayesinde kazanılabilir.”
Avrupa Birliği, Hırvatistan’ın gemi üretim kapasitesini azaltması konusunda müzakere yürütüyor.
Buna göre Hırvatistan yıllık 523 bin ton olan gemi üretim kapasitesini 413 bine indirmesi gerekiyor.
Rajko Grubisic, Deniz Mimarlık Fakültesi’nde Öğretim Görevlisi
“Hükümet tarafından tersanelere ciddi anlamda para aktarılıyor, fakat bu paranın nerede kullanıldığı ve nasıl ortadan kaybolduğu konusunda soru işaretleri var.”
Ülkede devlet tersanesi ve bazı politik partiler arasındaki para transferleri konusunda söylentiler var. Sendikalar, siyaset ve iş dünyası arasındaki bu ilişkiyi şiddetle eleştiriyor.
Josko Franic, Metal İşçileri Sendikası
“Hırvatistan tersane sektöründe büyük borç yığılmaları var. Bu sadece işçilerin gemiyi nasıl inşa edeceğini bilmemesinden kaynaklanmıyor. Hırvat hükümeti, yöneticileri uzmanlık kriteri yerine siyasi kriterlere göre seçiyor.”
Hırvatistan’ın en büyük tersanelerinden Brodosplit, 3500 kişiye istihdam sağlıyor. Tersanenin DIV şirketi tarafından satın alınması gündemde. Şirketin yöneticisi, yeni bir iş modelinden bahsediyor:
Darko Pappo, DIV Şirketi Genel Müdürü
“Brodisplit, sadece gemi inşası için kullanılmayacak burada yeldeğirmeni yada demiryolu ürünleri gibi metalle bağlantılı şeyler de üretilebilecek. Burada bunu yapmak için kapasite var. Her durumda Avrupa Komisyonu’nun koymuş olduğu kurallara uyacağız. Onları kabul edip uygulayacağız. Orası kesin.”
Peki niçin tersaneler kapatılıp, doğrudan yatırımlar turizm sektörüne aktarılmıyor? Turizm sektöründe 50 bin, imalat sanayindeyse 220 bin Hırvat çalışıyor. Uzmanlar, turizmin sanayi yerine geçemeyeği konusunda hemfikir.
Bunun tarihi sebepleri de var. Ülkede gemi inşası 4 bin yıl öncesine dayanıyor.
Josip’in babası da atalarından gelen mirası sürdürüyor.
Ivo Smuketa, Josip’in babası
“Burada nasıl çalışacağını bilen iyi insanlarımız var. İç organizasyon ve yönetim konusunda verimlilik hala bir sorun. Organizasyon ne kadar iyi olursa üretim de daha hızlı yapılır. Aynı zamanda kalite de artar.
Hırvatistan’da tersanede çalışmak, gemi inşa etmekten çok daha fazla anlama geliyor. Burada geniş bir kültürel aktivite yelpazesi var. Josip ve Vedran bize bunun örneğini sunuyor.