Rus ve Ukraynalı insansız hava araçları cep telefonu internet ağlarını kullandıklarından, yetkililerin saldırılara karşı koyma yöntemlerinden biri de internetin kapatılması.
REKLAM
Bir blog yazarının, Rusya'nın güneyindeki Rostov-on-Don kentindeki zayıf internet bağlantısından alaycı bir dille yakındığı kısa bir paylaşımı, Instagram'da iki haftada yarım milyondan fazla izlendi.
"Tek kelime etmeden Rostovlu olduğunuzu nasıl söylersiniz? Bir bar cep telefonu hizmeti göstererek," diyen Pavel Osipyan, elinde akıllı telefonuyla şehirde dolaşırken rap yapıyor.
"Saat 12'ye kadar internetimiz var ve son zamanlarda hiç bağlantı yok. Kızmaya gerek yok, alış artık."
Osipyan'ın şikayetleri - market alışverişlerinde elektronik ödeme yapamamak ya da araba kullanırken kağıt harita kullanmak zorunda kalmak - Ukrayna sınırındaki ve Rusya'nın Güney Askeri Bölgesi'ne ev sahipliği yaptığı için sık sık insansız hava araçlarının hedefi olan Rostov-on-Don'a özgü değil.
Son iki ayda, yetkililerin Ukraynalı insansız hava araçlarını engellemek için gerekli olduğunu söylediği cep telefonu internet kesintileri, savaşa yakın olanlardan Sibirya'nın bazı bölgelerine ve hatta Uzak Doğu'ya kadar düzinelerce Rus bölgesini vurdu. Bazı Wi-Fi kesintileri de rapor edildi.
Associated Press'in ulaştığı Ruslar kart ödemelerinin yapılamadığından, taksi ve araç paylaşım uygulamalarının düzgün çalışmadığından ve ATM'lerin bazen arızalandığından bahsetti.
Uzmanlar bu önlemlerin daha önce benzeri görülmemiş nitelikte olduğuna dikkat çekiyor ve Kremlin'in halihazırda online özgürlüğü önemli ölçüde kısıtladığı bir ülkede geniş kapsamlı sonuçlar doğurabileceği uyarısında bulunuyor.
Access Now dijital haklar grubunun Doğu Avrupa ve Orta Asya politika yöneticisi Anastasiya Zhyrmont'a göre, güvenlik adına yapılan bu tür kapatmalar kamuoyunda meşruiyet kazanıyor ve yetkililerin kısıtlamaları kötüye kullanmasına kapı açıyor.
Bölgesel yetkililere bir sinyal
Uzmanlar bu eğilimin, Rusya'nın İkinci Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nı yenmesinin 80. yıl dönümünü kutladığı ve yabancı devlet adamlarının büyük bir askeri geçit töreni için Moskova'ya akın ettiği Mayıs ayında başladığını söylüyor.
Başkent günlerce cep telefonlarının internete bağlanmasında ciddi kesintiler yaşadı ve Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov bunların düzenli Ukrayna drone saldırıları nedeniyle kasıtlı kısıtlamalar olduğunu doğruladı. Kısıtlamaların ne kadar süreceği sorusuna Peskov, "Bu ihtiyaç duyuldukça yapılacaktır," yanıtını verdi.
Rusya daha önce de protestolar sırasında ve Ukrayna sınırındaki bölgelerde münferit örneklerle akıllı telefon bağlantısını kısıtlamıştı.
Ancak Rus internet özgürlüğü grubu Roskomsvoboda'nın kurucusu avukat Sarkis Darbinyan, başkentteki kapatmaların ülke genelindeki yetkililere bunun yararlı bir araç olduğu yönünde bir sinyal gönderdiğini söyledi.
Darbinyan, Ukrayna'nın Haziran ayı başında kamyonlardaki konteynırlardan fırlatılan insansız hava araçlarının Rusya'nın derinliklerindeki havaalanlarına saldırdığı "Örümcek Ağı Operasyonu"nun yetkilileri harekete geçmeye daha da hevesli hale getirdiğini söyledi.
AP'ye verdiği demeçte Darbinyan, "İnsansız hava araçlarının artık Rusya'nın herhangi bir bölgesinde kutudan çıkan bir kriko gibi belirmesinden gerçekten korktular," dedi.
İnternet kullanılabilirliğini takip eden aktivist bir grup olan Na Svyazi'ye - Rusça "bağlı kalmak" anlamına geliyor - göre, Temmuz ayı ortalarında kasıtlı kapatmalar ülkenin çoğuna yayıldı.
Grup salı günü 80'den fazla bölgenin 73'ünde cep telefonu internetinin kesildiğini bildirdi. Bunların 41'inde genişbant ağ kesintileri de rapor edilirken, altı bölgede genişbant internette kısıtlamalar meydana geldi, ancak cep telefonu bağlantılarında sorun yoktu.
Bazı bölge yetkilileri cep telefonu internetinin güvenlik nedeniyle kısıtlandığını doğruladı. Nizhny Novgorod Valisi Gleb Nikitin bu ay yaptığı açıklamada, Moskova'nın doğusundaki bölgede bu tedbirin "tehdit devam ettiği sürece" yürürlükte kalacağını söyledi.
Perşembe günü bu tür toplu kapatmaların haklı olup olmadığı sorulan Peskov, "Vatandaşların güvenliğini sağlamakla ilgili olan her şey haklı ve her şey bir önceliktir," dedi.
Öngörülemeyen aksaklıklar
Etkilenen bölgelerde yaşayan Ruslar kesintilerin saatlerce ya da günlerce sürebildiğini, şehrin bir bölümünde hizmet verilirken başka bir yerde hizmetin kesilebildiğini söylüyor.
Ukrayna yakınlarında bulunan ve sık sık insansız hava araçları tarafından hedef alınan Voronej'de yaşayan bir kişi Temmuz ayı başında evinde cep telefonu interneti ya da Wi-Fi olmadığı için kendisini "mağarada" gibi hissettiğini söyledi. Güvenlik endişeleri nedeniyle isminin açıklanmaması kaydıyla AP'ye konuşan kadın, ancak ertesi gün iş yerinde internete girebildiğini söyledi.
Güneybatıdaki Samara kentinde cep telefonu internetinin "en beklenmedik anlarda kesildiğini" söyleyen Natalia, güvenlik nedeniyle soyadının gizli kalması şartıyla konuştu.
Evindeki Wi-Fi bağlantısının da son zamanlarda akşam 11 civarında neredeyse durma noktasına geldiğini ve birkaç saat boyunca bu şekilde kaldığını söyledi.
Sibirya'nın Omsk kentinde perakende satış mağazaları ve diğer işletmelerin sahibi olan Viktor Shkurenko, bağlantıların son zamanlarda iyileştiğini söyledi. Ancak ofisinde cep telefonu internet hizmeti bir hafta boyunca kesikti. Cep telefonu şebekelerine bağlı olan birkaç küçük mağazasında da kesintiler yaşandığını, ancak kritik bir durum olmadığını söyledi.
Düzenli ve yaygın kesintilerin rapor edildiği Rusya'nın beşinci büyük şehri Nizhny Novgorod'dan Grigori Khromov, "Çok güçlü bir rahatsızlık hissetmiyorum," dedi.
"Bir ofis işim var ve ya evde ya da ofiste çalışıyorum ve ya kablolu internet ya da Wi-Fi var."
Cep telefonu internetinin genellikle çevrimiçi olmanın tek yolu olduğu kırsal alanlarda, küçük kasabalarda ve köylerde durumu ölçmek daha zordu.
Rus basınında yer alan haberlere ve Bağımsız Eczaneler Birliği'nin AP'ye yaptığı açıklamaya göre, bu bölgelerdeki eczaneler zor durumda. Dernek başkanı Viktoria Presnyakova yaptığı açıklamada reçetelerin özel bir yazılıma kaydedilmesi gerektiğini, ancak haftalarca internet bağlantısı olmadan bunun imkansız hale geldiğini söyledi.
Ukrayna sınırındaki Belgorod bölgesinde bir sosyal medya kullanıcısı, Vali Vyacheslav Gladkov'un sosyal medya sayfasında, cep telefonu interneti ve çalışan bir alarm sistemi olmadan, köy sakinlerinin komşularını bir saldırıya karşı uyarmak için bir raya vurmak zorunda kaldıklarından şikayet etti. Yetkililer bölgedeki bağlantının iyileştirilmesi için çalışacakları sözünü verdi.
Yetkililer başka yerlerde de Wi-Fi noktaları açarak kesintileri en aza indirmeye yönelik adımlar attıklarını duyurdu.
Kremlin destekli Izvestia gazetesinin kimliği açıklanmayan hükümet kaynaklarına dayandırdığı haberine göre, yetkililerin kesintileri koordine etmek üzere bir ajans kurmayı planladıkları da bildirildi. Peskov plandan haberdar olmadığını söyledi.
Rusya'nın internet kontrolü çabaları
Washington merkezli Savaş Çalışmaları Enstitüsü'nde Rusya analisti olan Kateryna Stepanenko, Rus ve Ukraynalı insansız hava araçlarının mobil internet ağlarını kullandığını, bu nedenle kapatmaların yetkililerin saldırılara karşı koymaya çalışmasının bir yolu olduğunu söyledi.
Ancak bu aynı zamanda Kremlin'in interneti dizginlemeye yönelik uzun vadeli çabasının da bir parçası. Yetkililer son on yılda çevrimiçi içeriği aktif bir şekilde sansürleyerek bağımsız medya, muhalif gruplar ve insan hakları örgütlerine ait binlerce web sitesini engelledi.
Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinin ardından hükümet Twitter, Facebook ve Instagram gibi başlıca sosyal medyanın yanı sıra şifreli mesajlaşma platformu Signal ve diğer birkaç mesajlaşma uygulamasını da engelledi.
Rusya'da son derece popüler olan YouTube'a erişim geçen yıl uzmanların yetkililer tarafından kasıtlı olarak kısıtlandığını söylediği bir şekilde kesildi. Kremlin, YouTube'un sahibi Google'ı Rusya'daki donanımının bakımını düzgün yapmamakla suçladı.
Devletin internet gözlemcileri, kısıtlamaları aşmaya yardımcı olan sanal özel ağ hizmetlerini rutin olarak engelliyor ve yabancıların yerini alması beklenen ulusal bir mesajlaşma uygulaması getirme planları var.
ISW'den Stepanenko, kapatmalarla birlikte bunların "Kremlin'in 20 yıl önce Çin'in yaptığı düzeyde yapamadığı bir şey olan internet üzerinde kontrol kurma" kampanyasının bir parçası olduğunu söyledi.
Access Now'dan Zhyrmont, Rusların internetin kapatılması da dahil olmak üzere giderek artan internet kısıtlamalarıyla yaşamaya alışmış olmalarının "çok rahatsız edici" olduğunu söylüyor.
"Bu modern gerçeklik olmamalı," dedi.