ABD'nin Tayvan ziyaretine ilişkin bilmeniz gereken her şey

REKLAM

ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyareti Pekin'i kızdırırken, ABD savunma bakanlığından yapılan açıklamada Çin'in başlattığı askeri tatbikatların Tayvan'ın kıta sahanlığını işgal ettiği belirtildi.

Pekin'in eylemleri, adayı "dünyanın en özgür toplumlarından birine" sahip olmakla öven Pelosi'nin Tayvan ziyaretine doğrudan bir yanıt olarak görülüyor.

Peki bu noktaya nasıl gelindi? İşte Pelosi'nin Tayvan ziyaretine ilişkin tüm bilmeniz gerekenler:

Nancy Pelosi salı akşamı Tayvan'ın başkenti Taipei'e indi ve Çin'in ziyaretle ilgili misilleme tehditlerine rağmen Tayvan'a önemli bir destek gösterisi yaptı.

25 yıl sonra ilk kez bir üst düzey bir ABD yetkilisi Tayvan'ı ziyaret etmiş oldu. Bu ziyaretle ABD-Çin ilişkileri de şimdiye kadar ki en düşük noktaya taşındı.

Kaliforniyalı Demokrat Pelosi, bu hafta Singapur, Malezya, Güney Kore ve Japonya'daki durakları içeren Asya turuna çıkmıştı. Pelosi bu temaslarda bir kongre heyetine de liderlik ediyor. 

Resmi seyahat programında yer almamasına rağmen, geçen ay yaptığı geziyle ilgili raporların ortaya çıkmasından bu yana Tayvan'a da bir ziyaret planladığına dair beklenti, ABD-Çin gerilimini tırmandırmaktaydı.

Pelosi ve ona eşlik eden kongre heyeti, inişten sonra yaptıkları açıklamada, ziyaretin "Amerika'nın Tayvan'ın canlı demokrasisini destekleme konusundaki sarsılmaz bağlılığını onurlandırdığını" söyledi.

Pekin'i doğrudan eleştiren Pelosi, daha önce ABD'nin Tayvan'a destek göstermesinin önemli olduğunu söylemişti.

Çin ziyarete ilk olarak sözlü ve yazılı seviyede sert tepki gösterdi. Pelosi'nin gelişinin ardından Çin Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada, gezinin "Çin-ABD ilişkilerinin siyasi temeli üzerinde ciddi bir etkisi" olacağını söyledi.

Açıklamada, "Çin, ABD Başkanı'nın ziyaretine yanıt olarak egemenliğini ve toprak bütünlüğünü kararlı bir şekilde korumak için gerekli tüm önlemleri kesinlikle alacaktır" denildi.

Çin Savunma Bakanlığı'ndan bir sözcü, Halk Kurtuluş Ordusu'nun "yüksek alarmda" olduğunu ve "duruma karşı koymak, ulusal egemenliği ve toprak bütünlüğünü kararlılıkla savunmak ve dış güçlerin müdahalesini kararlılıkla engellemek için bir dizi hedefli askeri operasyon başlatacağını" söyledi. 

Ziyaretten önce ABD'li yetkililer, Çin'in askeri olarak yanıt verebileceğinden ve potansiyel olarak on yıllardır en kötü krizlerden birini tetikleyebileceğinden endişeliydi. Geçen hafta Çin Savunma Bakanlığı şu uyarıda bulundu: "ABD kendi yolunu izlemekte ısrar ederse, Çin ordusu asla boş durmayacaktır."

Gerginlikler, 28 Temmuz Perşembe günü ABD Başkanı Joe Biden ile Çin lideri Şi Jinping arasında, Şi'nin ABD'yi Tayvan konusunda "ateşle oynamaması" konusunda uyardığı uzun bir telefon görüşmesine zemin oluşturdu. 

Pekin Pelosi'nin ziyaretine neden kızgın?

Tek parti rejimi ile yönetilen ülkede Çin Komünist Partisi, Tayvan'ı hiçbir zaman yönetmemiş olmasına rağmen bu adanın kendi toprakları olduğunu iddia ediyor ve adayı Çin anakarasıyla "yeniden birleştirmek" için uzun süredir güç kullanımına başvurma tehditleri savuruyor.

On yıllardır Pekin, diplomatik müttefiklerini parçalamaktan uluslararası örgütlere katılmasını engellemeye kadar Taipei'yi dünya sahnesinde izole etmeye çalıştı.

Tayvan'a uluslararası bir meşruiyet duygusu kazandırıyor gibi görünen herhangi bir harekete Çin her seviyede şiddetle karşı çıktı. 

Daha önce benzer bir temas olmuş muydu?

En son 1995 yılında Tayvan'da dönemin Devlet Başkanı Lee Teng-hui'nin ABD'yi ziyareti Tayvan Boğazı'nda büyük bir krizi tetiklemişti. Geziye öfkelenen Çin, Tayvan çevresindeki sulara füzeler fırlatmış ve kriz ancak ABD'nin bölgeye iki uçak gemisini Taipei'ye güçlü bir destek gösterisi olarak göndermesiyle sona ermişti.

REKLAM

1997'de de eski ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Newt Gingrich aynı şekilde Tayvan'ı ziyaret etti.

Tayvan Seyahat Yasası, dönemin ABD Başkanı Donald Trump tarafından Mart 2018'de imzalandıve bu şekilde ABD'li yetkililer ve milletvekilleri adaya 20'den fazla gezi düzenledi. 2018 yasası, her düzeyde ABD ve Tayvan yetkilileri arasındaki ziyaretleri teşvik ediyor.

Son yıllarda yapılan bu tür yoğun ziyaretlere yanıt olarak Çin Tayvan'ın hava sahasına sürekli savaş uçakları gönderdi.

Ancak 'Temsilciler Meclsi Başkanı', Başkan ve Başkan Yardımcısı'ndan sonra gelen hiyerarşide üçüncü kamu görevlisi. Yani Amerikan siyasetinde çok önemli bir figür. Sıradan bir Kongre üyesinden farklı.

Gingrich, Pelosi Tayvan'a inmeden önce Fox News'e verdiği bir mülakatta; gitmesi gerektiğini, zira şimdi geri adım atmasının Çin'i daha agresif davranışlara teşvik edeceğini söyledi.

REKLAM

Pelosi'nin Çin'e karşı tavrı yeni mi?

Pelosi, Çin Komünist Partisi'ni uzun süredir eleştiren bir siyasetçi. Pekin'in insan hakları sicilini çok defa kınadı. Pelosi daha önce de Çin'in demokrasi yanlısı muhalifleriyle ve Tayvan ile aynı sorunları yaşayan Tibet'in ruhani lider Dalai Lama ile bir araya geldi.

1991'de Pelosi, 1989'da demokrasi yanlısı protestoculara yönelik katliamın kurbanlarını anmak için Pekin'deki Tiananmen Meydanı'nda bir pankart açmıştı.

Daha yakın zamanda da, Hong Kong'daki 2019 demokrasi yanlısı protestolara desteğini dile getirdi.

Gezi neden ABD-Çin gerilimini körüklüyor?

Pekin, Pelosi'nin ziyaretini ABD-Çin ilişkilerinin çerçevesini çizen anlaşmaların "ciddi bir ihlali" olarak görüyor.

ABD uzun süredir bu konuda hassas bir orta yol izledi. Washington, Çin Halk Cumhuriyeti'ni Çin'in tek meşru hükümeti olarak tanıyor, ancak Tayvan ile yakın gayri resmi bağlarını da sürdürüyordu.

REKLAM

ABD ayrıca Kongre'nin çıkardığı 'Tayvan İlişkileri Yasası' şartları uyarınca bu ülkeye onlarca yıl boyunca savunma silahları sağladı. 

Ancak bir Çin işgali durumunda Tayvan'ı savunup savunmayacağı konusunda kasıtlı olarak belirsizliğini korudu. Bu politikaya "stratejik belirsizlik" adı verildi. 

Çin'in Şi'nin liderliğinde sürekli daha otoriter hale gelmesi Tayvan'ı ABD'nin yörüngesine daha da yaklaştırdı. Bu şekilde ABD, silah satışlarını ve adaya heyetler göndererek Tayvan ile olan ilişkisini arttırdı.

Ziyaretin zamanlaması nasıl?

Pelosi ziyareti Çin için hassas bir döneme denk geliyor. .

Çin 1 Ağustos'ta kuruluş yıl dönümünü kutladı. Ülke son on yılların 'en güçlü lideri' olarak anılan bir figür tarafından yönetiliyor. 

REKLAM

Şi Jinping yaklaşan parti kongresi ile iktidardaki üçüncü dönemine geçecek. Daha önce yönetim süresi konusundaki yasayı değiştirmiş olan Şi, bu sayede ölene kadar Çin'i yönetmeye devam edebilecek. 

Bu sırada ülke derinleşen bir emlak ve inşaat krizine doğru sürekleniyor, işssizlik artıyor ve Covid önlemleri nedeniyle bunalan halk kitlelerini yönetmek her zamankinden zor hale geliyor. Şi'nin Çin dışındaki meselelere el atabilmesi için içerde tüm alanlarda istikrarı sağlaması ve topluma güçlü olduğunu göstermesi gerekli. 

Çin nasıl tepki verdi?

Çin, 2 Ağustos akşamından itibaren Tayvan Adası çevresinde bir dizi askeri operasyon gerçekleştirmeye başladı. 

Tayvan Adası'nın kuzey, güneybatı ve güneydoğusunun deniz ve hava sahalarında ortak hava ve deniz tatbikatları yapılıyor. Doğu Komutanlığı Sözcüsü Albay Şi Yi, Tayvan Boğazı'nda uzun menzilli canlı mühimmat atışları gerçekleştirdiklerini ve Tayvan Adası'nın doğu sularında düzenli güdümlü atış testleri düzenlediklerini" açıkladı.

Açıklamada, "Bu eylem, ABD'nin Tayvan sorununa yönelik olumsuz eylemlerinin son zamanlarda büyük ölçüde tırmanmasına karşı ciddi bir caydırıcı ve 'Tayvan bağımsızlık' güçlerine ciddi bir uyarıdır" denildi.

REKLAM

Doğu Komutanlığı, Çin'in Tayvan'ın karşısında bulunan doğu kıyı illeri Fujian ve Zhejiang üzerinde yargı yetkisine sahip Halk Kurtuluş Ordusu'nun beş ortak komutanlığından biri.

Savaş çıkabilir mi?

Yetkililer arasındaki sürekli endişe, Çin ve ABD'nin bölgedeki hava ve deniz operasyonlarını önemli ölçüde artırması durumunda yanlış hesaplamalar veya kasıtsız olaylar sonucu ölümcül olabilecek kazaların meydana gelme olasılığı.

Her ne kadar ABD, Pelosi'nin ziyareti sırasında Pekin'den doğrudan düşmanca bir saldırı beklemese de şu sırada gerçekleşebilecek tek bir kaza bile sonu öngörülemeyen bir zincir reaksiyonu başlatabilir.

Tayvan, Pelosi'nin gezisine nasıl tepki verdi?

Pelosi'nin uçağı daha inmeden önce yüz binlerce Tayvanlı tarafından internet üzerinde takip edildi. Havaalanı önünde çok sayıda Tayvanlı uçak piste inerken sevinç gösterilerinde bulundu.

Pelosi havaalanında Tayvan Dışişleri Bakanı Joseph Wu tarafından karşılandı ve ikonik Taipei 101 gökdeleninde "sonsuza kadar ABD-Tayvan dostluğu" mesajı yazıldı. 

REKLAM

Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen, Pelosi ve heyetini 3 Ağustos sabahı Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda kabul etti.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Xavier Chang, Meclis Başkanı Pelosi'nin uzun süredir Tayvan'ı desteklemekle kalmadığını, aynı zamanda Tayvan'ın demokratik gelişimi ve bölgesel barış ve güvenliğine de önem verdiğini söyledi.

Tayvan medyasının en öncelikli gündemlerinden bir yaklaşan yerel seçimler olmaya devam ediyor. Pelosi'nin ziyaretinin ardından ikinci en önemli gündem maddesi ise Çin'in ve Tayvan'ın askeri tatbikatları.