Somali kıtlığın eşiğinde: Açlıktan ölmek, BM kıtlık kriterlerini nasıl belirliyor?

REKLAM

Birleşmiş Milletler (BM), Somali'nin son 10 yılda ikinci kez kıtlık riskiyle karşılaştığı uyarısında bulundu. İklim krizi ile derinleşen kıtlık, birçok bölgede çok sayıda can kaybına neden oldu. 

Peki kıtlık nasıl tanımlanıyor? BM’nin insanoğlunun acılarının belki de en kötüsünü çağrıştıran bir terim için belirlediği kriterleri sizler için derledik.

Kıtlık nedir?

"Kıtlık", insanlığın doğuşundan bu yana var olan açlık ve yokluk korkusuyla dolu bir kelime. Ancak daha yakın bir zamanda, siyaset belirleyicilere yardımcı olmak ve bu alanda insani yardımları ön plana çıkarmak amacıyla bilimsel olarak yeniden farklı kriterler karşımıza çıktı.

2004 yılından bu yana, bu alanda faaliyet gösteren kuruluşların bu terimi yalnızca “Entegre Gıda Güvenliği Aşama Sınıflandırması” (IPC) kriterlerine göre kullanması öngörülüyor.

Kıtlık, belirlenen kriterlerin beşinci ve en yüksek aşaması olarak biliniyor. IPC bunu "aşırı bir gıda mahrumiyeti" olarak tanımlıyor.

IPC ölçeğine göre kıtlık, belirli bir bölgedeki hanelerin en az yüzde 20'sinin temel gıdaya son derece sınırlı erişimi olduğunda ortaya çıkıyor.

Çocukların en az yüzde 30'u akut yetersiz beslenmeden mağdur olması ve her 10 bin kişiden 2'sinin her gün "kesin açlıktan ya da yetersiz beslenme ve hastalık etkileşimi nedeniyle" ölmesi kıtlık göstergeleri olarak değerlendiriliyor.

Kıtlık nerelerde görüldü?

Geçen yüzyılda, kıtlık özellikle Çin, Sovyetler Birliği, İran ve Kamboçya'yı vurdu ve genelde kıtlıklar insanların eylemleri sonucu ortaya çıktı. Orta Çağ'da birkaç kıtlık yaşayan Avrupa, son olarak Almanya, Polonya ve Hollanda'nın bazı bölgelerinin askeri kuşatma altında aç bırakıldığı I. ve II. Dünya Savaşları sırasında bu felaketi yaşadı.

Afrika kıtası ise 1960'ların sonlarında Nijerya'daki kıtlık ve ardından Batı ülkelerinin en geniş yardım kampanyasını gerçekleştirdiği 1983-1985 yılları arasındaki Etiyopya’daki kıtlığa kadar bu felaketi birçok kez yaşadı.

Güney Sudan'da 2017 yılında yaşanan ciddi çatışmaların ardından ciddi bir kıtlık yaşanırken, Somali'de 2011 yılında ülkenin güney-orta bölgelerindeki kıtlık, yarısı altı yaşın altındaki çocuklar olmak üzere tahmini 260 bin can aldı.

Birleşmiş Milletler (BM) İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Yardım Koordinatörü Martin Griffiths bugün basına yaptığı açıklamada, Doğu Afrika ülkesi Somali'deki gıda sorununa dikkati çekerken, Somali'nin bazı bölgelerinde bu yıl sonunda kıtlık yaşanabileceğini belirtti.

Neden kıtlık oluyor?

Tarih boyunca, kıtlıklara büyük ölçüde insanların eylemleri neden oluyor. Genellikle ekinleri ve hayvanları tahrip eden, ticareti bozan, insanları yerinden eden ve insani yardım dağıtımını zorlaştıran savaşlar, bu felaketin ortaya çıkmasına yol açıyor.

ABD’deki Tufts Üniversitesi Gıda Güvenliği Profesörü Daniel Maxwell, AFP’ye yaptığı açıklamada, “Kıtlık birçok tarafın başarısızlığını temsil eder. Şu anda kıtlık riski olan Somali, Etiyopya, Güney Sudan, Yemen, Nijerya gibi ülkelerde şiddetli çatışmalar bu felaketin ortak paydası olarak ortaya çıkıyor. Ancak iklim faktörleri giderek artan oranda kıtlık felaketinde önemli rol oynuyor. Şiddetli çatışmaların olduğu Somali'de kuraklık bu felaketin belirleyici faktörü olarak ortaya çıkıyor."dedi.

Yoksul nüfusu olan ve hayvancılık ve tarıma dayalı ekonomisi son kuraklıklardan olumsuz etkilenen Somali, iklim değişikliğine karşı en savunmasız bölgelerden biri olarak görülüyor.

Son yıllarda, buna ilave olarak çekirge istilası ve Covid-19 salgınının yol açtığı tahribata son olarak radikal dinci grupların yol açtığı iç savaşın körüklediği istikrarsızlık eklendi.

Kıtlık nasıl öldürüyor?

British Medical Journal’de 1997 yılında çıkan bir araştırmaya göre, yiyecek eksikliği yüzde 18 kilo kaybına yol açtığında, vücut fizyolojik rahatsızlıklar yaşamaya başlıyor.

İnsanlar birkaç hafta boyunca yeterli yiyeceğe sahip olamadığında organ yetmezliği başlıyor ve sonunda hayatını kaybedebiliyor.

DSÖ: Açlık ve ölüm arasında neredeyse her zaman hastalık var

İnsanların çoğunun açlıktan değil açlığın vücudu güçsüz bırakmasıyla yakalandıkları hastalıklardan öldüğünü kaydeden Maxwell, “Çoğu modern kıtlıkta, birçok insan kelimenin tam anlamıyla açlıktan ölmez. Kolera veya kızamık gibi öldürücü hastalıklar, özellikle küçük çocukların gerçek ölüm nedenidir. Ne yazık ki, bu yıl Somali'de hem kolera hem de kızamık salgınlarını gördük.” dedi.

REKLAM

Yiyecek eksikliği bağışıklık sistemini zayıflatarak vücudu hastalıklara karşı daha savunmasız hale getirirken, kuraklık nedeniyle yerinden edilenler genellikle kötü hijyen ve içme suyuna sınırlı erişim ile derme çatma kamplarda yaşaması durumda bu felaketin boyutu da artıyor.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre, “açlık ve ölüm arasında neredeyse her zaman hastalık var”.