Rusya'nın dondurulmuş varlıklarını kullanarak Ukrayna'ya 140 milyar euro kredi verilmesini öngören plan, engellerle karşılaşıyor.
Avrupa Birliği, savaşın sonu görünmediği ve maliyetler arttığı için Ukrayna'nın mali durumunu desteklemenin yollarını bulmak için acele ediyor.
Trump yönetiminin kıtanın güvenliğinin faturasının Avrupa'ya kesileceğini açıkça ifade etmesiyle bu aciliyet daha da arttı.
ABD'nin geri adım atmasıyla birlikte Avrupalılar şimdi Rusya'nın dondurulmuş varlıklarını kullanarak Ukrayna'ya 140 milyar euroluk bir tazminat kredisi vermeyi ve böylece ülkenin 2026 ve 2027 yıllarındaki mali ve askeri ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan bir plan üzerinde kafa yoruyor.
Ancak plan engellerle karşılaşıyor.
Dondurulmuş varlıklara ev sahipliği yapan Belçika, bu hafta yapılan AB zirvesinde, hukuki sonuçları ve Rusya'nın misilleme tehdidini gerekçe göstererek frenebastı. Yine de Avrupalılar - ve vergi mükellefleri - Rusya'nın neden olduğu yıkımın bedelini ödemek istemedikleri konusunda netler.
İşte tazminat kredisi hakkında bilmeniz gerekenler.
Plan nasıl ortaya çıktı?
Rusya'nın 2022 başlarında Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinin ilk haftasında AB, G7 müttefikleriyle birlikte Kremlin'e eşi benzeri görülmemiş yaptırımlar uyguladı.
Bunlar arasında, Moskova'nın savaşı finanse etme kabiliyetini engellemek için Rus Merkez Bankası'nın Batı'da tutulan varlıklarının dondurulmuş hale getirilmesine yönelik kapsamlı bir karar da vardı.
Varlıkların büyük bir kısmı Brüksel'deki merkezi menkul kıymetler deposu Euroclear'da tutulduğundan, AB için bu, Rusya üzerinde 210 milyar euroluk ekonomik ve siyasi bir kaldıraç anlamına geliyordu. Euroclear'deki varlıklar, Euroclear'e ev sahipliği yapan Belçika hükümeti için yıllık 2i5 milyar ila 3 milyar euroluk kâr yaratıyor ve şu anda görüşmelerin merkezinde yer alıyor.
Geçen yıl, aylarca süren iç tartışmaların ardından AB, olağanüstü gelirleri Ukrayna'nın mali ve askeri ihtiyaçlarını desteklemek için kullanmaya başladı. Bu çabalar daha sonra, geri ödemesi tamamen kârdan yapılacak 45 milyar euroluk daha büyük bir G7 kredisine dönüştü.
Rusya'nın anlamlı barış görüşmelerine katılma konusunda hiçbir isteklilik göstermemesi üzerine Avrupalılar G7 kredisinin yetersiz kalacağını anladılar.
Daha büyük bir şey yapılması gerek görüldü.
Tazminat kredisi tam olarak nedir?
Bir çözüm bulma aciliyeti Avrupa Komisyonu'nu Euroclear'ı daha yakından incelemeye sevk etti. Başlangıçta tahvil olarak tutulan varlıklar, yaklaşık 175 milyar euro değerinde bir nakit havuzuna dönüştü ve yakın gelecekte 10 milyar euro daha bekleniyor.
Geçici plana göre Euroclear bu nakdi Komisyon'a aktaracak ve Komisyon da birlik adına Ukrayna'ya 140 milyar euroluk bir kredi verecek. Kalan 45 milyar euro G7 kredisini karşılayacak.
140 milyar euroluk kredi daha sonra Kiev'e kademeli dilimler halinde ödenecek ve belirli koşullara tabi olacak. Örneğin, satın alınan silahlar için Avrupa Malı (Made in Europe) hedefi.
Ukrayna'dan krediyi ancak Rusya'nın saldırı savaşını sona erdirmesi ve neden olduğu zararları tazmin etmeyi kabul etmesinin ardından geri ödemesi istenecek. 'Tazminat kredisi' adı da buradan gelmektedir. Bunun ardından Komisyon Euroclear'e geri ödeme yapacak, Euroclear de Rusya'ya geri ödeme yaparak döngüyü tamamlayacak. Komisyon bunun el koyma olmadığında ısrar ediyor.
Kredi, Kiev'e güvenilir ve istikrarlı bir destek hattı sağlayacağı ve nakit sıkıntısı çeken üye ülkeleri cepten ödeme yapmaktan kurtaracağı için siyasi açıdan da faydalı.
Belçika neden ana engel?
Henüz erken aşamalarda olan plan, varlıkların tutulduğu Euroclear'ın merkezi olarak Belçika'yı siyasi tartışmaların ön saflarına itti.
Belçika'nın Rusya ile uzun süredir devam eden ve taraflar arasında herhangi bir anlaşmazlık durumunda tahkimi öngören bir yatırım anlaşması bulunuyor. Belçika, paranın Euroclear'den ayrıldığı anda Moskova'nın 140 milyar euroyu geri almak için agresif bir misilleme başlatacağından ve uluslararası davalara yol açacak ağır bir tazminat talep edeceğinden korkuyor.
Bir diğer kritik endişe ise; oy birliği gerektiren AB yaptırımlarının Moskova tazminatı ödemeden önce kaldırılabileceği ve dolayısıyla tüm kredinin geri alınabileceği endişesi.
Bu nedenle Belçika Başbakanı Bart De Wever, risklerin "tam olarak karşılıklı hale getirilmesi" ve tüm üye ülkelerden kurşun geçirmez garantiler alınması gerektiği konusunda ısrar etti.
Teorik olarak, her üye ülke 140 milyar eurodan kendi büyüklüğü oranında pay alacak. AB bütçesi daha sonra ek bir destek katmanı olarak harekete geçirilebilir.
De Wever, perşembe günü yapılan ve fikir üzerinde kesin bir anlaşmaya varılamadan sonuçlanan AB zirvesinin ardından yaptığı açıklamada, "Parayı benim ülkemden alırsanız, işler ters giderse, bir hafta içinde 140 milyar euro ödeyemem ve kesinlikle ödemek istemem," dedi.
"Bu nedenle, bu kararı gerçekten destekleyen herkesin aynı zamanda bir garanti vermeye hazır, istekli ve muktedir olduğunu tahmin ediyorum ki işler ters gittiğinde ya da bozulduğunda dayanışmanın paranın gerçekten orada olmasını (sağlayacağını) bilerek geceleri rahat uyuyabileyim," diye ekledi.
ECB ne olacak?
Tazminat kredisi ile gözler, Euro Bölgesi'nde mali ve parasal istikrarın başlıca garantörü olan Avrupa Merkez Bankası'na (ECB) çevrildi.
Başkan Christine Lagarde daha önce, bir ülkenin egemenlik varlıklarına doğrudan el konulması olarak görülebilecek, uluslararası hukuka göre yasa dışı olan ve euro yetki alanının uluslararası itibarına zarar verebilecek herhangi bir hareketi eleştirmişti. Mevcut haliyle kredi doğrudan el koyma anlamına gelmiyor çünkü Rusya tazminat ödemeyi kabul ederse varlıklarını geri alabilecek ki bu neredeyse imkânsız.
Görüşmelere aşina olan diplomat ve yetkililere göre Lagarde plana karşı çıkmadı ve tazminat kredisi fikrinin uygulanabilir olduğunu ancak daha fazla teknik çalışmaya ihtiyaç duyulduğunu belirtti. Lagarde, AB'nin benzeri görülmemiş bu projede tek başına ilerlememesini, bunun yerine Rusya'nın devlet varlıklarının daha küçük bir bölümünü elinde bulunduran İngiltere, Kanada ve Japonya gibi diğer G7 müttefiklerini de devreye sokmasını tavsiye etti.
De Wever, Avrupa'daki tüm varlıkların yerlerinin belirlenmesi için tam bir şeffaflık talep etti.
De Wever ülkelerin isimlerini vermeden, "Hiçbiri ne kadar paraları olduğu konusunda şeffaflık sağlamadı. Bu paradan elde edilen kârlar konusunda şeffaflık yok, bu paranın vergi geliri konusunda şeffaflık yok," dedi.
Ancak Komisyon, daha önce blokta yaklaşık 210 milyar euro tutulduğunu söylemesine rağmen, planı yalnızca Euroclear'da tutulan 185 milyar euroya dayandırdı.
Diğer ülkeler ne diyor?
AB üye ülkeleri Belçika'ya anlayış ve sempati duyduklarını açıkça ifade ettiler.
Almanya Şansölyesi Friedrich Merz zirvenin sonunda, "Varlıklar Almanya'da olsaydı da aynı argümanı kullanırdım. Bugün, hafife alınmaması gereken bir adım attık," dedi. "İlerlemek için elimizden geleni yapacağız."
Hollanda Başbakanı Dick Schoof ise "sadece Belçika'nın değil, tüm üye devletlerin ortak bir risk üstlenmesi gerektiğini" söyledi. (Macaristan zaten katılmayacağını söylemişti.)
Özel olarak diplomatlar, Belçika'nın ne kadar bekleyebileceğinin bir sınırı olduğunu söylüyorlar.
Kremlin'in misilleme olarak varlıklarına el koymaya karar vermesi halinde Rusya'da faaliyet gösteren Belçikalı şirketlere tazminat ödenmesi fikrine sıcak bakılmıyor.
Avusturya'nın Rusya'da başarılı bir iştiraki bulunan Raiffeisen Bank International'a (RBI) 2,1 milyar euroluk yasal yenilgiyi telafi etme girişimi tartışmalı olmuşve diğer üye devletlerden destek alamamıştı.
İşin bir de siyasi boyutu var.
De Wever sıkıntılı bütçe görüşmelerinde sıkışmış durumda ve çok partili koalisyonu hassas bir dengeleme hareketiyle karşı karşıya. Bu durum, başbakanın basına yansıttığı kadar endişeli olmayıp iç politikada puan kazanmak için sertlikten faydalanmaya çalışıp çalışmadığı sorusunu gündeme getirdi.
Ne de olsa Brüksel'de her lider iki kitleye hitap ediyor: Avrupalı mevkidaşları ve seçmenleri. Bir atılımın gerçekleşmesi için zor görünmesi gerekiyor.
Herhangi bir alternatif var mı?
Liderler Avrupa Komisyonu'na önümüzdeki iki ya da üç yıl içinde Kiev'in artan mali ve askerî ihtiyaçlarını karşılayacak "seçenekleri" araştırması talimatını verdi.
Bu dil alternatiflere açık kapı bırakıyor.
Bu yollardan biri, üye devletlerin Rus varlıklarına dokunmadan piyasalara gidip fonları kendilerinin toplaması. Bu, 2023 yılında Kiev'e hibe ve kredi olarak 50 milyar euro temin eden plan hazırlandığında yapılmıştı.
Belçika Başbakanı gazetecilerin sorusu üzerine bu olasılığı göz ardı etmese de, diğer ağır borçlu Avrupa ülkelerinin bu yola girmesi zor olacaktır.
Eğer kredilendirme büyüklüğe göre yapılırsa, Fransa ve İtalya gibi ülkeler sıraya girecektir. Bu durum, karmaşık bütçe görüşmeleriyle uğraşan Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un yanı sıra ülkesinin borç yükü göz önüne alındığında Giorgia Meloni için de bir sorun teşkil ediyor.
Macron, "Bu akşamki tartışma Komisyon tarafından yapılan önerinin üstünü örtmedi. Sadece çözülmesi gereken teknik meselelerin gündeme getirilmesi için bir fırsat sundu ve biz bu teknik konuların farkındayız," dedi.
Top şimdi Komisyon'un sahasında. Dosyayı fazla istişare etmeden sunması nedeniyle eleştirilere maruz kalan yürütmenin, Belçika ile ikili temaslarını yoğunlaştırması ve bekleyen tüm endişeleri gidermesi bekleniyor.
Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen, "Açıklığa kavuşturulması ve derinlemesine incelenmesi gereken noktalar var" diyerek ilerleme kararlılığının sinyalini verdi.
"Başka bir deyişle, ne olduğu, yani Tazminat Kredisi konusunda anlaştık ve nasıl olduğu, bunu nasıl mümkün kılacağımız (ve) ilerlemek için en iyi seçeneğin ne olduğu üzerinde çalışmamız gerekiyor."
Aralık ayında yapılacak bir sonraki zirveden önce güncellenmiş bir teklifin sunulması gerekiyor ki bu da diplomatlar tarafından yeni yıldan önce bir karar alınması için kritik bir zaman olarak görülüyor.
Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy Avrupalı liderlere Ukrayna'nın paraya 2026 yılında, tercihen "yılın hemen başında" ihtiyaç duyacağını söyledi.
"Bunun mümkün olup olmadığını bilmiyorum," diye itiraf etti. "Her şey bize bağlı değil. Bu siyasi bir karar."