İran’da geçtiğimiz ay araç sahiplerinin başkent Tahran’da kontak kapatmasıyla başlayan ufak çaplı gösteriler, tüm ülke genelinde rejim karşıtı eylemlere dönüşmüş durumda.
REKLAMİran’da hükümetin benzine yaptığı yaklaşık yüzde 300'lük zam, 'bardağı taşıran damla' oldu.
Geçtiğimiz ay araç sahiplerinin başkent Tahran’da kontak kapatmasıyla başlayan ufak çaplı gösteriler ülke geneline yayıldı. Özellikle sokağa inen gençler, sadece benzin fiyatlarını değil, yolsuzluktan, kötü ekonomik gidişata kadar birçok konuyu eleştiriyor.
Buna karşılık dört yıldır benzine ilk kez zam yapıldığını belirten Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, “Zamdan pay alma niyetimiz yok” diyerek elde edilecek gelirin yine İran halkı için kullanılacağını duyurdu. Dini lider Ayetullah Ali Hamaney, benzin zammını savunarak, protestoların devrim karşıtları ve İran düşmanları tarafından desteklendiğini söyledi. Gösterilerin birçok kente yayılması üzerine "göz dağı" veren İçişleri Bakanı Abdurrıza Rahmani Fazli da “Böyle devam ederse müdahale ederiz” dedi.
Protestocular geri adım atmıyor
Sayıları her geçen gün artan protestocular talepleri karşılanıncaya kadar da geri adım atmayacağa benziyor. Hükümetin zamdan elde edilecek gelirin bir kısmının dar gelirli kişilere dağıtılacağını açıklaması sokaklarda tansiyonu düşürmeye yetmedi.
Ülkeden gelen son haberler de bu yönde. Yerel haber ajansları, Tahran, Kirmanşah, Hürremabad, Ahvaz, Şiraz, Yezd, Meşhed, İsfahan, Kerec, Tebriz, Behbehan, Kaimşehr, Kazrun, İslamşehr ve Şehriyan başta olmak üzere birçok kentte protestoların devam ettiğini, bu kentlerde 100’den fazla banka, onlarca benzin istasyonu, mağaza ve kamu binasının ateşe verildiğini duyurdu.
Ne olmuştu?
Protestoların kıvılcımını ateşleyen benzim zammı, hakkında yolsuzluk iddiaları bulunan İran Ulusal Petrol Ürünleri Dağıtım Şirketi’nin devlet tarafından sübvanse edilen aylık 60 litreye kadar benzinin litresini bin tümenden (0,50 TL) bin 500 tümene (0,75 TL) yükseltmesiyle başladı. Araç başına bir ay içinde 60 litreden fazla benzin alınması halinde benzinin litre fiyatı 3 bin tümene (1,5 TL) çıkartılmıştı.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, petrol satışının kısıtlamalarla karşı karşıya kaldığını ve dar gelirli vatandaşlara yardım etmek amacıyla benzin fiyatını artırdıklarını söyledi. Ruhani, "Petrol satışımız kısıtlamalarla karşı karşıya, bu sorunlar olmasa da petrol parası ihtiyacı karşılamıyor. 2011 yılında 110 milyar dolar petrol gelirimiz vardı fakat şartlar bugün farklı." ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı ayrıca "Benzinin ucuz olmasından asıl kazançlı çıkanlar kaçakçılar oluyor. Benzinin gerçek fiyatı 6 bin tümendir fakat biz bin 500 tümene satıyoruz." dedi.
“Yolsuzluk petrokimya sektöründe de var”
Cumhurbaşkanının açıklamaları her ne kadar halkı yatıştırmaya yönelik olsa da, protestocular devletin her kademesinde var olduğunu iddia ettiği yolsuzluğun petrokimya sektörüne de sıçradığını söylüyor. Bu sene başında da İran'da döviz, petrokimya ve otomotiv gibi sektörlerde yolsuzluğa karıştıkları gerekçesiyle en az 282 kişi tutuklanmış; 860 kişiye ise yurt dışına çıkış yasağı getirilmişti.
Protestoculara göre, tutuklamalara rağmen yolsuzluk sürüyor.
İran, Uluslararası Şeffaflık Örgütü'nün (Transparency International) 2018 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi'nde, 180 ülke arasında 28 puan ile 138'inci sırada yer almıştı.
Ekonomik daralma ve işsizlik
Hali hazırda ABD’nin yaptırımları nedeniyle zor günler geçiren İran’da enflasyon yüzde 40 seviyesinde. Ülkenin bu yıl sonunda yüzde 9 daralması bekleniyor.
21 Mart 2018-20 Mart 2019 tarihlerine ilişkin raporlara göre ülkede işsizlik erkeklerde yüzde 10,4; kadınlarda ise yüzde 18,9 olarak ilan edildi. 2,25 milyon erkeğin, 1,01 milyon kadının işsiz olduğunun belirtildiği açıklamada, genel işsizlik oranının bir önceki yıla göre yüzde 0,1 artarak %12 olduğu duyuruldu. 15-24 yaş arasındaki genç işsizliği oranı ise yüzde 27,7 olarak açıklandı.
Uzmanlar ise işsizliğin rakamlara yansıyanın çok daha ötesinde olduğunu söylüyor. Onlara göre ülkeyi "kasıp kavuran" sorunun en büyük nedeni istikrarsız büyüme, yetersiz yatırımlar, başarısız eğitim politikaları ve yolsuzluk.
Bu sırada ülkede tazminatsız işten atılan kişiler her geçen dün artıyor. İranlı İşçiler Haber Ajansı’na (ILNA) göre, sadece ağustos ayında HEPCO’da çalışan yüzlerce işçi, maaş ve sosyal haklarını alamadıkları gerekçesiyle işten atılmıştı.
Ülke sık sık işçi eylemlerine de sahne oluyor.
Sokağın asıl gündemi: Genel zamlar
İran’da zamlar sadece petrole yapılmıyor. Yaptırımlar, kötü ekonomik gidişat ve yolsuzluk ülkenin günlük yaşamı üzerinde ve sokakta da hissediliyor.
Haziran ayında Tahran'da kiralar bir yılda yüzde 100'den fazla arttı. Kırmızı et 60 tümenden 130-140 tümene yükselirken, meyve, sebze ve tüm gıda ürünlerinin fiyatları da 3-4 katına çıktı. Aynı zamanda araba yedek parçaları da 5-6 kat zamlandı.
REKLAMİçme suyu krizi
Protestolar sırasında atılan sloganlar arasında ülkedeki su sorunu da var. Hali hazırda coğrafi konumu itibarıyla oldukça sıcak bir bantta bulunan İran’da yağışın ve su kaynaklarının azalmasıyla ortaya çıkan kuraklık, ülkede büyük bir içme suyu sorununa yol açıyor.
Huzistan, Sistan ve Belucistan, Rezevi Horasan, İsfahan, Şiraz, Bender Abbas, Kirman ve Meşhed'de şiddetli kuraklık görülüyor. Yetkililer geçtiğimiz sene halkın yüzde 40'ının içme suyu sıkıntısıyla karşı karşıya olduğunu açıklamıştı.
Kuraklıkla birlikte yaşanan su kesintilerini protesto eden halk da sık sık gösteriler düzenliyor.Geçtiğimiz sene de Huzistan eyaletinde yüzlerce kişi, içtiği kirli sudan zehirlenmişti. Musluklardan da tuzlu su akması nedeniyle halk, tankerlerden su satın almak zorunda kalıyor.
İran'daki su sorununun nedeni her ne kadar küresel iklim değişikliği ile açıklansa da ülkede artan nüfusun dengesiz şekilde dağılması ve tarım alanlarının plansız şekilde sulanması su sorunun başlıca nedenleri arasında gösterilebilir.
Tahran’da hava kirliliğine çözüm bulunamadı
Protestocuların eleştirdiği konulardan biri de Tahran'daki hava kirliliği.
REKLAMKirliliğin yüksek seviyelerde seyretmesi nedeniyle sık sık ilk ve orta dereceli okullarda eğitime ara verilmesi de halkı öfkelendiren sebepler arasında.
Yetkililer belli günlerde plaka rakamına göre araçların trafiğe çıkmasına izin vererek başkentteki hava kirliliğinin önüne geçmeye çalışıyor. Fakat protestocular, önlemlerin yetersiz olduğundan ve araçlardaki egzos muayene ölçümlerinin iyi yapılmadığını söylüyor.
Kent, dünya genelindeki hava kirliliği sıralamasında ilk 12 şehir arasında yer alıyor.
ABD'nin yaptırımları nedeniyle ilaçlar da zamlanıyor
İnsan Hakları İzleme Örgütü yayınladığı son raporunda, Trump yönetiminin Tahran’a uyguladığı yaptırımlar nedeniyle halkın kemoterapi ilaçları gibi hayat kurtaracak bazı ilaçlara ulaşamadığını ortaya koydu.
İran ilaç üretiminde ülkenin temel ihtiyacının önemli bir kısmını karşılasa da ithal edilen ilaçlar oldukça fazla. Ülkede üretilen ilaçların üçte biri ithal malzemelere bağımlı. ABD yaptırımları da hem ilaçlara erişimi engelliyor. Hem de fiyatların zamlanmasına neden oluyor.
REKLAM