Yeni Tarım Kredi Kooperatifi marketleri gıda fiyatlarını düşürecek mi?

REKLAM

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, ağustos ayında enflasyon yüzde 1,12 artarken, yıllık bazda yüzde 19,25 oldu. En yüksek artış yüzde 29 ile gıda ve alkolsüz içeceklerde görüldü.

Bu yükseliş, çarşı pazarda kendisini hızla hissettirirken, evinin yakınındaki bir marketten alışveriş yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Tarım Kredi Kooperatifleri açılımı yapacaklarını söyledi. Erdoğan, ''Vatandaşlarımızın kesesine uygun fiyatların uygulandığı bir yer" dediği 500 metrekareden büyük bin market açılacağını kaydetti.

Peki sebze meyve fiyatlarındaki artışı önlemek amacıyla hayata geçirilen tanzim satış noktalarından sonra, yeni market projesi fiyatları geri çekebilecek mi?

Euronews'e konuşan ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir'e göre bu proje, gıda fiyatlarını düşürmez. İstanbul Bakkallar Odası (İSTBAKO) Başkanı İsmail Keskin ise çözüm olarak Perakende Yasası’nı işaret ediyor.

Ekonomist Demir, Tarım Kredi Kooperatiflerinin tüm ürünlerinin kendi üretimi olmadığı için zincir marketlerden ayrışamayacağı fikrinde.

Demir’e göre, "Tarım Kredi Kooperatifleri bünyesindeki ürünlerini kendi bile üretse, maliyetler yüksek olduğundan fiyatları zincir marketlere yakın seviyede tutmak zorunda. Aksi durumda zarar eder.":

"Fiyat artışları 2020 hariç sürekli artıyor. İçeriden kaynaklı sorunlarda üretim miktarının artması fiyatları düşürebilir. Bu üretim miktarının artması da maliyetlerin düşmesine ya da belirli bir standartta kalmasına bağlı. Maliyet kalemlerine baktığımızda maalesef orayı yönetemiyoruz. Dışa bağımlılık var ve Türk lirasının da son beş senedir yerinde durduğu yok. Dolayısıyla üreticinin maliyetleri sürekli artıyor. Üretici maliyetlerine ve karına bakarak üretiyor. O nedenle arz planlaması, maliyetlerin artmasını engellemek ve devlet desteklerinin doğru ve zamanında verilmesi önemli. Bunların temeli Türk lirasına da çok bağlı."

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 1000 yeni market adımına getirilen eleştirilerden biri de bu marketlerin zararının bütçeden karşılanacağına dair. Doç. Dr. Oğuz Demir, bu eleştirilerin yerinde olmadığı görüşünde:

"1000 yeni market gıda fiyatlarındaki artışı düşüremez. Ama en azından yoksul insanımızın ucuz gıdaya erişiminin sağlanması önemli. Bu projenin zararının bütçeden karşılanacağına dair eleştiriler var. Fakat biz müteahhitlerin milyarlarca dolar zararını ödüyoruz. Bir tercih yapılacaksa yoksul vatandaşın ucuz gıdaya erişimi yönünde olmalı. Ancak asıl sorun kısır döngüyü kırmaktan geçer. Bunun da başlangıç adımı Türk lirasının öngörülemeyen değer kaybını ortadan kaldırmak. Ondan sonra da teknoloji de kullanılarak arz yönetiminin planlanması. Ama bu bir vizyon olarak kalıyor. Kooperatifçiliği konuşmak ve geliştirmek yerine, Ak Parti mal satan marketi açmaya odaklanıyor. Üretime odaklanılmıyor."

''Mevcut sorunlara seçim endeksli yaklaşılıyor''

'Ekonomi politikası tercihler politikasıdır' diyen Demir, AK Parti'nin uzun süredir "getirisi olmayan pragmatik tercihler yaptığını" ifade ediyor:

"2019 yılının sonunda yüzde 20'ydi gıda enflasyonu. Düşürmeye çalıştılar, kur vs... 2020 sonunda yüzde 13.86 ve bu sene de yüzde 30'dayız. Geçici çözümlerle düşürdüğünüzü sanırsınız ama kalıcı adımlar atmazsanız bir sene sonra hortlar. Bizim bu işin üstesinden gelebilmemiz için kısa, orta ve uzun vadede somut bir plana ihtiyacımız var. Var olan planın da ne uygulanabilirliği var ne de buna yönelik bir niyet var. Her şey yolunda giderse 2023 seçimi var. Hükümet bu nedenle uzun vadeli bir yere girmek yerine, seçime kadar insanlara iyi gelebilecek her adımı bir çözüm olarak görüyor. Siyasetteki gerilime bakınca da ülkenin asıl meseleleri yerine seçim veya erken seçimin tartışıldığını görüyoruz. 18 aylık bir vadeye yayılmış durumda."

İSTBAKO: Yeni marketler çözüm değil, Perakende Yasası çıkarılmalı

İstanbul Bakkallar Odası (İSTBAKO) Başkanı İsmail Keskin ise tüketicinin ucuza ürün alabilmesinin ve mahalle arasındaki esnafın ayakta kalabilmesinin Perakende Yasası ile mümkün olacağı görüşünde:

"Üç beş zincir marketin ülke çapında 30 binin üzerinde mağazası var. Tekelleşme ile sahada istedikleri gibi fiyatları belirliyor. Sorun buradan kaynaklanıyor. Daha önce de bu tekelleşmeye karşı tanzim satış noktaları kuruldu. Ama başarılı olunamadı. Bunun yerine Perakende Yasası ile çalışmalar netleştirilmeli ve gıda piyasasının sınırları belirlenmeli. Zincir marketleri kontrol ederek üretici, sanayici, toptancı ve imalatçı korunabilir. Bu istediğimiz yasa ile mümkün. Yani çok fazla kar etme, tekelleşmenin önünü almanın yolu da bu yasa ile sağlanır."

Keskin, 1000 yeni marketin geçici rahatlama sağlayacağını ancak ileriki vadede piyasaya bir getirisi olmayacağını söylüyor:

"Bu Cumhurbaşkanımızın sözü. Herhalde bu konuyla ilgili yanlış bilgiler veriliyor. Bugün için bir çare gibi görülebilir ama yarın için sistemi bozar. Hatta bu marketlerle küçük esnaf da yani bakkallar da zor duruma düşer. Bu zincirler kendi aralarında bir kaç üründe fiyat belirliyorlar ve sonra tüm mağazalarda fiyatlar artıyor. Ne ülkeyi ne vatandaşı düşünüyorlar. Evet serbest piyasa ekonomisi önemli ama kimse vatandaşın hayrına çalışmıyor. 40 bin zincir marketin tek derdi kar etmek."

Türkiye'de 483 Tarım Kredi Kooperatifleri mağazası var

Türkiye'de 47 il 227 ilçede olmak üzere 483 Tarım Kredi Kooperatifleri mağazası var. Mevcut 483 mağazaya ek olarak 227 Kooperatif Marketin proje ve inşaat çalışmaları devam ediyor.

Yıl sonuna kadar hizmete alınacak 710 Kooperatif Market ve 5 Koopgross Marketin yanı sıra 2022 yılı ilk çeyreğine kadar 1.000 markete ulaşması için de hazırlıklar söz konusu.