İran’da halk cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunda yarış, reformcu aday Pezeşkiyan ile muhafazakar aday Celili arasında gerçekleşiyor.
REKLAMİran’da cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turu bugün yerel saatle 08:00'da (TSİ 07:30) başladı.
Mayıs ayında helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin yerine geçecek ismi belirlemek üzere sandık başına giden halk, ikinci tura kalan reformist Mesud Pezeşkiyan ve sertlik yanlısı eski nükleer müzakereci Said Celili arasında seçim yapacak.
Resmi olmayan sonucun Cumartesi sabahı açıklanması bekleniyor.
İlk tura katılımın düşük olması ve seçmenlerin nihai tercihine ilişkin spekülasyonlar, ikinci turun nasıl sonuçlanacağına dair belirsizliğe neden oldu.
28 Haziran’da yapılan seçimlerin ilk turunda Pezeşkiyan oyların yüzde 42,5'ini alırken, Celili ise yüzde 38,6'sını almıştı. Birinci turda katılım oranı ise yüzde 40 olarak açıklanmıştı.
Peki, ikinci tura kalan Pezeşkiyan ve Celili kim? Seçmenlerin temel kaygıları neler?
Pezeşkiyan-Celili yarışı
Pezeşkiyan, seçim kampanyası sırasında diğer ılımlı ve reformist isimlere yaklaştı.
En büyük destekçisi, 2015'te atom programının büyük ölçüde kısıtlanması karşılığında yaptırımların kaldırılmasını öngören nükleer anlaşmanın imzalanmasını sağlayan eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif oldu.
Kalp cerrahı olan Pezeşkiyan Salı günü televizyonda yayınlanan bir tartışmada, Batı'nın uyguladığı yaptırımların İran ekonomisine büyük zarar verdiğini söyledi. Son dört yılda yüzde 40'a varan enflasyon ve artan yoksulluk oranlarını örnek gösterdi.
"Çok sayıda kişinin sokaklarda dilencilik yaptığı bir toplumda yaşıyoruz," diyen Pezeşkiyan, yönetiminin yaptırımların kaldırılması için "derhal" çalışacağını söyledi ve ekonomiyi "onarma" sözü verdi.
Pezeşkiyan'ın 2015 nükleer anlaşmasına şiddetle karşı çıkan sertlik yanlısı rakibi Celili, Salı günkü tartışma sırasında Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) verdiği taahhütleri, İran ile aynı düzeyde yerine getirmesi gerektiğini söyledi. Rakibini yaptırımların kaldırılmasına yönelik herhangi bir planı olmadığı için kınayan Celili, nükleer anlaşmayla ilgili görüşmeleri yeniden başlatacağını söyledi.
1980-1988 İran-Irak savaşında bir bacağını kaybettiği için "Yaşayan Şehit" olarak anılan ve Batılı diplomatlar arasında sert tutumuyla tanınan Celili, hisse senetlerine sigorta ve yerel sanayilere mali destek sağlayarak ülkenin borsa piyasasını destekleme sözü de verdi.
Celili, dördüncü kez cumhurbaşkanlığı için yarışıyor.
İran Dini lideri Hamaney'in tercihi kim?
Bazı analistler, Pezeşkiyan'ın başından beri rejimin bu seçimdeki ana adayı olduğunu çünkü Tahran'ın krizlerin birçoğunu ılımlı bir reformcunun başkanlığıyla çözmek istediğini düşünüyor.
Pezeşkiyan'ın seçimlerdeki yakın çalışma arkadaşları arasında yer alan analist Abbas Abdi, Euronews'e yaptığı açıklamada, rejimin Pezeşkiyan'ı favori olarak görmediğini, aksine Pezeşkiyan'ın cumhurbaşkanı olma olasılığı ile "barışmak zorunda kaldığını" söyledi.
"İran'da var olan politikanın başarısızlığı ve diğer politika değişiklikleri nedeniyle Pezeşkiyan'ın seçilmesini memnuniyetle karşıladıklarını hissediyorum. Ancak Pezeşkiyan'ı aday olarak belirlediklerini söylemek, onun cumhurbaşkanı olmasını kesinlikle istedikleri anlamına gelir. Böyle bir şey de söz konusu değil," dedi.
Yurtdışında tanınan muhalif gazeteci Muhsin Sazegara da Ayetullah Ali Hamaney'in oğlu Mücteba'nın -İran'ın dini lideri unvanını devralmak için sıradaki isim olduğu söyleniyor- ilk günden beri Celili'yi desteklediğini düşünüyor.
Euronews'e konuşan Sazegara, "Mücteba Hamaney, Said Celili'yi terfi ettirdi ve IRGC (İslami Devrim Muhafızları Ordusu) istihbaratı Celili'nin arkasında ve hatta kuracağı hükümet için bakanları seçiyorlar," dedi.
REKLAMAncak Sazegara'ya göre din lider Hamaney henüz tam olarak ikna olmamış olabilir. "Celili'nin cumhurbaşkanlığı Mücteba Hamaney'in arzusu ama anahtar babasının elinde," diye ekledi.
Düşük katılım oranı neye işaret ediyor?
İlk turda seçmenlerin sadece yüzde 40'ı sandık başına giderken, oy pusulalarının yaklaşık yüzde 4'ü kabul edilmedi.
İranlılar, ekonomik kriz ve 2022'de Mahsa Amini'nin ahlak polisi gözetimindeyken ölümü üzerine yapılan geniş çaplı protestolar da dahil olmak üzere, rejim karşıtı olarak görülen her şeye yönelik ciddi baskı nedeniyle yıllardır süren yoksulluktan dolayı öfkeli.
Zenginleştirilmiş uranyum konusunda ABD ve Batı ile yaşanan gerginlikler ve Lübnan'da Hizbullah ile açık bir çatışmaya dönüşebilecek İsrail-Hamas savaşı, seçmenleri, işler daha da kötüye giderse dümende kimin olacağı konusunda belirsizliğe itiyor.
Ancak bazılarına göre katılımın az olmasının nedeni, İran'da cumhurbaşkanının sınırlı bir güce sahip olmasında yatıyor. İran'da cumhurbaşkanları her türlü karar alma sürecinde Hamaney'den sonra ikinci sırada yer alıyor. Kağıt üzerinde kendi kabinesini seçebiliyor görünseler de uygulamada bu, genellikle söz konusu olmuyor.
REKLAMSazegara, İran'da cumhurbaşkanının asıl rolünün dini lider Hamaney ve Devrim Muhafızları'nın kaprislerini çekmek olduğunu söyledi.
"Bu insanların çoğu Pezeşkiyan ile Celili'yi seçmek arasında bir fark olmadığını söylüyor. Bu da seçimin sorunumuzu çözmeyeceği anlamına geliyor," dedi.
Seçmenler bunun yerine, işleri daha da kötüleştirmeyecek ve sistemi hayatlarını daha iyi hale getirecek şekilde yönlendirebilecek bir aday seçmek istiyor.
"Bana göre bu sözde seçim aslında Celili ile Pezeşkiyan ya da başka bir aday arasında bir seçim değil. Milletin önüne konulan bu sandık aslında milletin iradesi ile dini lider Hamaney arasında bir seçim."
Sazegara sözlerini şöyle sonlandırdı: "Hamaney her zaman, halkın verdiği oyun sisteme verilen bir oy olduğunu ve sistemin de kendisi anlamına geldiğini vurgulamıştır."
REKLAMPezeşkiyan İran'a reform getirebilir mi?
İlk turda favori gösterilen Pezeşkiyan, kimileri tarafından İran'ı süregelen ekonomik krizden çıkarabilecek, kadınlara yönelik baskıyı durdurabilecek ve ülkede özgürlükleri teşvik edebilecek biri olarak görülüyor.
Ancak ne Abdi ne de Sazegara bunun gerçekleşeceği konusunda iyimser.
"İran'da çok önemli ve ciddi sorunlar. Tabii ki Pezeşkiyan hükümeti internet özgürlüğünü kesinlikle geliştirecektir. Kadınlar üzerindeki baskı muhtemelen azalacaktır," diyen Abdi, "Ancak bu sorunların hızlı bir şekilde çözüleceğini sanmıyorum," diye ekledi.
Sazegara ise, "Bana göre, mevcut sistem ve İslam Cumhuriyeti'nin kusurlu ve yozlaşmış yapısı çerçevesinde, Otto von Bismarck bile İran'ın ekonomik durumunu iyileştiremez," dedi.
"Dolayısıyla bu sistem ve hükümetin makro politikaları değişmediği sürece, güç ve servet yoğunlaşması iktidardakilerin elinden çıkmadığı sürece, hiçbir alanda reform umudu yok" diyerek ekledi.
REKLAMSazegara, Pezeşkiyan'ın bunu bildiğine ve kampanya vaatlerinin büyük bir ters etki yaratarak İranlıların liderlerine karşı daha da hayal kırıklığına uğramasına neden olabileceğine inanıyor.
Sazegara ayrıca, "Kim reform vaadinde bulunursa bulunsun bunun faydasız olduğunu bilir ama aslında halka verilen söz, halka verilen sözdür," diyerek sözlerini sonlandırdı.