Avrupa Konseyi'ne göre öğrenciler, toplumların geçmişteki krizleri nasıl atlattıklarını öğrenerek empati, eleştirel düşünme ve aşırı sağ ve popülizmi körükleyen basit suçlama oyunlarına karşı direnç geliştirebilirler.
Kutuplaşmanın arttığı, eşitsizliğin derinleştiği ve popülizmin yeniden canlandığı bir çağda, yeni bir rapor, tarih boyunca yaşanan ekonomik krizleri öğretmenin yalnızca bir “resesyon dersi” değil, aynı zamanda bir demokrasi dersi olduğunu savunuyor.
Avrupa Konseyi’ne bağlı Avrupa’da Tarih Öğretimi Gözlemevi (OHTE) tarafından hazırlanan rapora göre, geçmişte yaşanan ekonomik şokları öğrenmek, öğrencilerin günümüzdeki günah keçisi anlatılarına karşı direnç göstermelerine ve demokratik dayanıklılık kazanmalarına yardımcı oluyor.
Raporda, "Kamu maliyesi ve ulusal para birimlerindeki krizlerin yanı sıra yükselen enflasyon, çok sayıda Avrupa ülkesinde sürekli veya tekrar eden ekonomik istikrarsızlığa neden olmuş, bu da artan sosyal eşitsizlikler, yabancı düşmanlığı ve demokratik değerlerin sorgulanmasıyla yakından bağlantılı olmuştur," denildi.
OHTE raporunda ayrıca, “Ekonomik krizleri öğretmek, öğrencilere bu krizlerin sorumluluğunu azınlıklara veya damgalanmış gruplara yükleyen tek taraflı ve basitleştirilmiş anlatılara karşı direnme bilgisi ve becerisi kazandırabilir,” denildi.
Rapor, 17 Avrupa ülkesine ilişkin yapılan analizlere dayanıyor.
Adaletsiz bölüşüm algısı radikalizmi körüklüyor
Avrupa Konseyi'ne bağlı OHTE, 2020'de kıtadaki tarih öğretimiyle ilgili sorunları ele almak üzere kuruldu, zira daha önce bir ülkede öğretilenlerle diğerinde öğretilenleri analiz eden merkezi bir organ yoktu.
Bu durum, Macaristan gibi bazı ülkelerde güçlü popülist hareketlerin ortaya çıkmasına neden oluyor.
Raporun yazarlarına göre, ekonomik eşitsizliği öğretmek, bir ülkenin tarihsel sıkıntılarını ve bunun bugünkü siyaset üzerindeki etkilerini anlamanın çok önemli bir yönüdür.
European Journal of Political Research dergisinde yayınlanan son analize göre, toplumlarının çok eşitsiz olduğunu düşünen insanların popülist partileri destekleme olasılığı daha yüksek.
Araştırmaya göre, toplumda güçlü eşitsizlikler algılayan seçmenlerin popülist partileri destekleme olasılığı, toplumu daha eşit olarak algılayan katılımcılara kıyasla yaklaşık yüzde 2,7 daha fazla.
Bu etkilerin özellikle Norveç'teki İlerleme Partisi, Danimarka Halk Partisi ve Avusturya Özgürlük Partisi gibi önde gelen ve büyük sağ popülist partiler için güçlü olduğu belirtildi.
Avrupa Sosyal Araştırması'nın 2023'te yayınlanan bulgularına göre, maddi sıkıntı içinde olduğunu bildiren kişilerin popülist partileri destekleme olasılığı, maddi açıdan rahat olanlara kıyasla önemli ölçüde daha yüksek.
ESS, bu örüntüyü çeşitli ülkeler ve anket yılları arasında tanımlayarak, sadece gelirden ziyade hissedilen ekonomik zorluğun popülist çağrılara açıklığı açıklamaya yardımcı olduğunu vurguluyor.
Ekonomik krizler empatiyi öğretiyor
Yeni OHTE raporu, ekonomi tarihi öğretmenlerinin geçmişteki olayları somut becerilerle ilişkilendirmeye çalışmalarını tavsiye ediyor. Bir başka deyişle, öğrencilere sadece "Büyük Buhran'ın ne olduğunu anlatmak" yerine, dersleri "empati, açıklık, işbirliği [ve] belirsizliğe karşı hoşgörü" geliştirmek için kullanmalarını öneriyor.
Çalışma için görüşülen öğretmenler, öğrencilerin ekonomik krizleri tarihsel olarak ele aldıklarında, "Bu neden oldu?", "Kim acı çekti?", "Kim fayda sağladı?" ve "Arkamda öfkelenen bir günah keçisi var mı?" sorularını sormaya daha hazırlıklı olduklarını bildirdi.
OHTE raporunda, "Bu tür soruları araştırmak, öğrencilerin ekonomik krizin izole bir ekonomik olgudan çok daha fazlası olduğunu ve bunun yerine genellikle toplumsal yaşamın tüm yönlerini etkilediğini anlamalarına yardımcı olabilir," denildi.
Yazarlar, ekonomi öğretiminin ayrıca öğrencilerin krizlerin sonuçlarının büyük ölçüde hakim siyasi sisteme ve tarihsel döneme bağlı olduğunu fark etmelerini sağladığını da sözlerine ekledi.
Ekonomik krizlerle ilgili dersler, incelenen 17 ülkenin tamamında ulusal müfredata dahil edilmiştir ve ekonomik krizlerle ilgili derslerin dahil edilmesinin öğretmenlerin takdirine bağlı olduğu İspanya dışında 16'sında zorunludur.
Sadece bu bile konunun geniş çapta kabul gördüğünü gösteriyor ancak konunun nasıl kullanıldığı, çerçevesinin nasıl çizildiği ve nasıl öğretileceği konusunda Avrupa genelinde genel bir fikir birliği olup olmadığı hakkında çok az şey ortaya koyuyor.
Rapora göre, "Gürcistan ve İspanya hariç tüm üye devletlerin müfredatlarında ekonomik krizler açıkça demokrasi için ya da demokrasiye karşı mücadeleyle ilişkilendiriliyor... Fransız Devrimi ve 1980'lerde sosyalist ekonomilerin yaşadığı krizler en sık atıfta bulunulan örneklerdir ve ekonomik zorluklar demokrasi talebini başarıyla gerçekleştirmek için güçleri harekete geçiren bir etken olarak gösterilmektedir."
Alternatif olarak, "çeşitli Avrupa ülkelerinde demokrasinin yok olmasına yol açan ekonomik krizler" genellikle Büyük Buhran'ın doğrudan bir sonucu olarak faşizmin ve Nazizmin yükselişiyle ilgili olarak öğretiliyor.
Basitleştirilmiş anlatılara meydan okumak
Rapor, tavsiyelerinde ekonomik krizlerin azınlık ya da kırılgan grupların perspektifinden öğretilebileceğini de öne sürüyor. Yazarlar, bunun "bir grup yaptı", "bizi her zaman sömürüyorlar" veya "sistem X tarafından hileli" gibi aşırılık yanlısı söylemleri yıkmak için bir araç olarak kullanılabileceğini belirtiyor.
Örneğin rapor, ekonomik krizlere ilişkin derslerin nadiren LGBTQ+, Roman ve Yahudi toplulukları gibi grupların karşılaştığı özel zorluklara odaklanmasını eleştiriyor.
Ekonomik krizlerde kadın perspektifi, analiz edilen 17 ülkenin altısında yer alırken, "LGBTİ tarihine yapılan atıflar tüm ülkelerde hem müfredatta hem de ders kitaplarında yer almıyor." Öğretmen anketine katılanların sadece yüzde 3,4'ü LGBTQ+ perspektiflerini derslerine dahil ettiklerini belirtti.
"Ekonomik krizler tarihsel olarak, özellikle azınlıklara yönelik damgalama ve zulüm olasılığını artırmıştır (örneğin, Yahudilere yönelik pogromlar). Roman tarihinden sadece Fransız müfredatında bahsediliyor ve öğretmenlerin sadece yüzde 10,3'ü bu perspektifi derslerine dahil ettiklerini bildirdi."
Ekonominin ötesinde: Disiplinler arası boşluk
OHTE, Avrupa'da ekonomik krizlerin öğretilmesi konusunda önemli bir eksiklik olduğu sonucuna vardı.
Konu müfredatta yoğun bir şekilde yer alsa da, öğretilme şekli genellikle dar kalıyor, insani ve sosyal etkileri araştırmak yerine makroekonomik verilere ve zaman çizelgelerine odaklanıyor.
Birçok ülkedeki öğretmenler krizlerin "ekonomi, siyaset ve toplum arasında doğal bir köprü" oluşturduğunu belirtiyor ancak konuyu bu şekilde öğretmek için kullanabilecekleri yapılandırılmış çapraz konu kaynaklarının eksikliğinden yakınıyor.
Günümüzdeki hayat pahalılığı, enerji dalgalanması ve dengesiz toparlanmayı daha önceki dönemlerle - örneğin Euro Bölgesi kriziyle - karşılaştırmak öğrencilerin tarihten ders çıkarmasına yardımcı oluyor.
Yavaş büyüme ve tarife şokları arasında kalan ve yaşlanan nüfusla daha da karmaşık hale gelen Avrupa'nın önünde zorlu bir ekonomik yol var. Böyle bir ortamda, geçmiş krizler bugün yaşananları anlamlandırmak için bir çerçeve sağlayabilir.