Uzmanlar, fosil yakıtlara hiç yer vermemesi nedeniyle COP30 taslak metnini "utanç verici derecede zayıf" diyerek açıkça sert biçimde eleştirdi.
Fosil yakıtların aşamalı olarak terk edilmesine yönelik bir yol haritası oluşturulma şansı, desteğin giderek artmasına rağmen hâlâ belirsiz.
Bugün (21 Kasım) COP30 müzakerelerinin sonucuna ilişkin yeni bir taslak metin yayımlandı ancak fosil yakıtlara dair tüm atıflar metinden silindi.
Önerilen anlaşma, çok sayıda uzman ve çevre örgütünden sert eleştiriler aldı; metnin küresel sıcaklıkların 1,5 °C’yi aşmasını önlemek için pek bir şey yapmadığı ve “adeta boş sayfa” sayılabileceği savunuluyor.
Fosil yakıtların sona erdirilmesi için bir yol haritası
Fosil yakıt üretiminden uzaklaşma, aslında COP30'un resmi gündeminde yoktu; ancak konu etrafında oluşan siyasi ivme bunu tartışmaların odağına taşıdı.
Ülkelerden talep edilen uzlaşının konusu, fosil yakıtların aşamalı biçimde bırakılmasına yönelik bir yol haritası bile değil; daha çok bir “yol haritasının yol haritası”. Bu, her ülkenin kendi hedeflerini belirlemesine, belirli önlemlerin dayatılmadığı bir süreç anlamına gelebilir.
Dubai'deki COP28'in ardından bu konuda geri adımlar atıldı; o zirvede neredeyse 200 ülke, 2050'ye kadar net sıfıra ulaşmak için enerji sistemlerindefosil yakıtlardan“adil, düzenli ve hakkaniyetli” biçimde uzaklaşma konusunda anlaşmıştı.
Bu hafta başında (18 Kasım), 20'den fazla ülkenin bakanları bir basın toplantısı düzenleyerek nihai anlaşmada fosil yakıtların aşamalı biçimde terk edilmesine yönelik bir yol haritası geliştirme taahhüdünün açıkça yer almasını istedi.
O tarihten bu yana, Birleşik Krallık, Almanya ve Hollanda'nın yanı sıra Kolombiya ve Kenya gibi gelişmekte olan ülkelerin de aralarında bulunduğu 80'den fazla ülke bir yol haritasını destekledi.
19 Kasım'da Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva konunun altını çizerek dünyanın sera gazı emisyonlarını azaltması gerektiğini savundu.
“Fosil yakıtlar olmadan nasıl yaşayacağımızı düşünmeye başlamamız gerekiyor,” diye ekledi.
Görüşmelerin son gününde anlaşma sağlanamazsa, Başkanın fosil yakıtların aşamalı olarak terk edilmesi planını G20 zirvesine taşıyacağı geniş çapta bildiriliyor. Dün (20 Kasım) COP30'un bir etkinlik alanında çıkan yangın bazı önemli toplantıları da geciktirdi.
Zirvenin bugün yerel saatle 18.00'de sona ermesi planlanıyor ve ortada nihai bir anlaşma işareti yok; COP30'un uzatmaya kalması muhtemel görünüyor.
COP30’un taslak metni - gerçekte ne diyor?
BM iklim zirvesinde taslak anlaşmalar, nihai anlaşmadan önce genellikle birçok kez revize edilir; çünkü görüşmelere katılan yaklaşık 200 ülkenin hepsinin onay vermesi gerekir.
Fosil yakıtların aşamalı olarak terk edilmesine dair bir anlaşmaya ulaşmanın üç olası yolu, taslağın önceki sürümünde yer almıştı. Bunlar, petrol üreten ülkelerin itirazlarının ardından şimdi metinden çıkarıldı.
Başkanlığın yeni önerisi, “iklim değişikliğinin acil tehdidine etkili ve kademeli bir yanıt” gereğinin kabul edilmesini istiyor.
Metin, küresel sıcaklık artışını 1,5 °C ile sınırlama çabaları ile “düşük sera gazı emisyonları ve iklime dayanıklı kalkınma” yönünde bir yol izleme arasındaki doğal bağı vurguluyor, ancak bunu fosil yakıtlarla ilişkilendirmiyor.
Taslak metin, gelişmekte olan ülkelerin daha temiz iklim politikalarına geçişte karşılaştığı engelleri de kabul ediyor. Bunlar arasında mali ve teknik kısıtlar ile sınırlı kurumsal kapasite yer alıyor.
Taslakta, ülkelerin iklim değişikliğine uyum sağlamasına yardımcı olacak finansmanın 2025 düzeylerinden 2030'a kadar üç katına çıkarılması çağrılarına da yer veriliyor.
‘Utanç verici derecede zayıf’ metin
Fosil yakıt zengini Suudi Arabistan gibi ülkelerin, aşamalı olarak terk edişe yönelik bir yol haritasının oluşturulmasının önündeki en büyük engeller olduğu yaygın biçimde bildiriliyor.
“Zayıf” metin, fosil yakıtlardan uzaklaşmanın önemine değinilmemesinin kabul edilemez olduğunu savunan önleyici bir mektubu onlarca ülkenin imzalamasına şimdiden yol açtı.
Oil Change International'dan Bronwen Tucker, çok sayıda destekleyen ülkeye rağmen zengin tarafların, fosil yakıtlardan uzaklaşmanın anahtarı olan “borçsuz kamu finansmanını adil koşullarda sağlamayı hâlâ reddettiğini” söylüyor.
“Buraya adalet ve eşitlik için bir COP30 paketi güvence altına almak amacıyla geldik,” diye konuşuyor örgütün bir sözcüsü.
“Başkanlık, fosil yakıtlardan hiç söz etmeyen, zengin ülkelerin finansman yükümlülüklerine yönelik hesap verebilirlik sağlamayan ve uyum konusunda yalnızca muğlak vaatlerde bulunan utanç verici derecede zayıf bir metin sundu.”
Küresel Yenilenebilirler İttifakı (GRA) CEO'su Bruce Douglas, ülkelerin COP30'da fosil yakıtlardan uzaklaşmaya yönelik bir yol haritasında anlaşamaması halinde “boş kaleye golü kaçırmış olacaklarını” söylüyor.
“Belém Bildirisi'ni imzalayan 80'den fazla ülkenin çağrısına katılıyoruz: Dünya, geçişin hızlı, adil ve yönetilebilir olmasını sağlayacak pragmatik bir yol haritasına acilen ihtiyaç duyuyor.”
“Fosil yakıtların aşamalı olarak terk edilmesi, zaten iş dünyası açısından mantıklı; özel sektör öncülük ediyor. Yenilenebilir enerjiye yapılan yatırım, fosil yakıtlara yapılanın iki katı,” diye ekliyor.
“Şimdi hükümetlerin politika ile finansmanı uyumlu hale getirmesi, yenilenebilir hedeflerini ulusal planlara işlemesi ve temiz büyümeyi güvenceye almak için özel sektörün yatırım yapmasının önünü açması gerekiyor.”