ABD ve NATO, Afgan güvenlik güçlerinin desteklenmesi kapsamında 2024'e kadar yılda 4 milyar dolar finansman sağlama sözü verdi. Washington, Afgan güvenlik güçlerinin inşası ve donatılması için son 20 yılda, yaklaşık 89 milyar dolar para harcadı. Peki bundan sonra denetim nasıl sağlanacak?
REKLAMAmerika Birleşik Devletleri ve NATO, Afgan güvenlik güçlerinin desteklenmesi kapsamında 2024'e kadar yılda 4 milyar dolar finansman sağlama sözü verdi.
Washington, Afgan güvenlik güçlerinin inşası ve donatılması için son 20 yılda, yaklaşık 89 milyar dolar para harcadı.
Ancak ABD hükümeti bünyesinde faaliyet gösteren bağımsız denetleme kuruluşu, verilen paranın takibinin yetersiz olduğunu, yüz milyonlarca doların boşa harcandığını ve güvenlik birimleri arasında yolsuzluğun yaygın olduğunu belirtiyor.
Son koalisyon birliklerinin ayrılacağı 31 Ağustos'tan sonra, sağlanacak finansmanın nereye gittiğini izlemek ise neredeyse imkansız hale gelecek.
ABD'nin 2001'den bu yana Afganistan'da yaptığı harcama
AP'nin haberine göre, ABD, Afganistan'ın milli savunma ve güvenlik güçlerinin inşası, donatılması ve eğitimi için yaklaşık 83 milyar dolar para harcadı. Bu ordu, polis ve seçkin özel kuvvetleri kapsıyor.
Harcanan meblağ çok çeşitli kalemleri içeriyor.
Örneğin, ABD askeri araçlar ve uçaklar için yaklaşık 10 milyar dolar harcadı. Afgan güvenlik güçlerinin 2010 ile 2020 yılları arasındaki yakıt ihtiyacına ise 3,75 milyar dolar ödendi.
Ayrıca, halk desteğini kazanma ve Taliban isyanını zayıflatma amacıyla 2001'den bu yana ekonomik ve hükümet geliştirme ve altyapı projelerine 5,8 milyar dolar daha harcandı.
Rakamlar, ABD'li vergi mükelleflerinin ödediği paraların nasıl vere nerede harcandığının takibi amacıyla kurulan Afganistan'ın Yeniden Yapılandırılması Özel Müfettişliği (SIGAR) tarafından hazırlanan rapordan elde edildi.
Washington, 2022 yılı için Afganistan'a 3,3 milyar dolar tahsis edecek. Bu, Afgan Hava Kuvvetleri ve Özel Görev Gücü'ne 1 milyar dolar, yakıt, mühimmat ve yedek parça için 1 milyar dolar ve Afgan askerlerinin maaşlarını ödemek için 700 milyon doları içerecek.
Afgan hükümetinin 2024'ten sonra orduyu finansal açıdan nasıl ayakta tutacağını şimdiden kestirmek hayli zor.
Zira SIGAR'a göre, Afgan hükümet bütçesinin yüzde 80'inden fazlası ABD ve müttefikleri tarafından karşılanıyor.
SIGAR Özel Müfettişi John Sopko, Kabil'in mali yükün daha fazlasını taşıyabileceği yönündeki ekonomik tahminlerin ya yanlış ya da oldukça abartılı olduğunu dile getiriyor.
Afganistan'ın büyüme oranı 2021 yılı için yüzde 3,4 olacaktı ancak beklentilerin aksine yüzde 2 küçülme öngörülüyor. İlaveten son 7 yılda Afganistan ekonomik büyüme hedeflerini yakalayamadı.
İsraf, yolsuzluk ve takipsizlik
Son 20 yılda Afganistan'a enjekte edilen milyarlarca doların önemli bir kısmı büyük ölçüde denetimsiz kaldı.
Bu durum hem Afganlar hem de yabancı sözleşmeliler arasında yolsuzluğa kapı araladı. Sopko, israfı, kötü yönetimi ve açıkça yapılan yolsuzluğu gün yüzüne çıkaran onlarca rapor yayınladı.
Mesela ABD, Afgan Hava Kuvvetleri'ne 20 adet G.222 tipi askeri nakliye uçağı satın almak ve yenilemek için 547 milyon dolar harcadı. Bu uçaklardan 16 tanesi daha sonra Afgan hurdacılara sadece 40 bin 257 dolar karşılığı hurda niyetine satıldı. Zira ABD'li tamirciler, kusurlu ve güvensiz uçakları teslim etmişlerdi.
Sopko'nun sene başında hazırladığı bir rapora göre, emekli bir ABD hava kuvvetleri generali, emeklilik kurallarının aksine, uçakları yenileyen firmayla bağlantılıydı. Raporda, Adalet Bakanlığı'nın Mayıs 2020'de SIGAR'a G.222 hadisesiyle ilgili herhangi bir ceza veya hukuk davasını kovuşturmayacağını bildirdiği yer aldı.
REKLAMDiğer yandan 2008'den bu yana Afgan sivil makamlarına bina ve araçlar için sağlanan 7,8 milyar doların yalnızca 1,2 milyar dolarının, amaçlandığı şekilde kullanılan bina ve araçlara gittiği belirtildi. Yine Sopko, satın alınanların yalnızca 343,2 milyon dolar değerinde olduğunu iyi şekilde muhafaza edildiğini aktardı.
Afgan ordusu ve polis teşkilatının resmi olarak yaklaşık 320 bin personeli var, ancak SIGAR bu sayının 280 bin civarında olduğunu belirtiyor. SIGAR'a göre bu tutarsızlık, yozlaşmış yetkililerin daha fazla para koparabilmek için personel sayısını şişirmesi ve hayali askerlerin varlığını belirtmesinden kaynaklanıyor.
Sopko, raporlarından birinde, denetim eksikliğinin rüşvet, dolandırıcılık, haraç ve adam kayırmacılığın yanı sıra savaş ağalarının ve onlara bağlı milislerin güçlendirilmesine yol açtığı bilgisini paylaşıyor.
Raporun devamında şu ifadeler yer alıyor:
"Yolsuzluk, isyancılara (Taliban) yönelik halk desteğini arttırarak maddi kaynakların bu gruplara kanalize edilmesine zemin hazırladı. Afgan hükümetinin meşruiyetine zarar verdi ve Afganistan'daki ABD misyonunu önemli ölçüde baltaladı."
REKLAMGeride nasıl bir ordu bırakılıyor?
ABD tarafından bir bütün olarak Afganistan ordusuna akıtılan para ve verilen eğitim bir yana, Afgan güvenlik güçleri içerisindeki küçük özel kuvvetler, Taliban'a karşı siper görevi görebilecek tek birim gibi duruyor.
Taliban son haftalarda ilçeleri birer birer ele geçirirken düzenli ordu mensubu çok sayıda asker ve polis, bazı durumlarda ya Taliban'a teslim oldu ya da üslerini terk etti.
Bazı durumlarda ise militanlarının ilerleyişine karşı, üstleri onlara mühimmat, asker desteği ve hatta yiyecek ikmali bile yapmadı.
Savaş süresince, ABD hava desteği Afgan güçlerine çok önemli avantaj sağladı. Bu nedenle, Afgan ordusunun hava kabiliyetini geliştirmek hayati önem taşıyordu ve ABD, Afgan Hava Kuvvetleri'ni ve Özel Görev Gücü'nü desteklemek ve geliştirmek için 8,5 milyar dolardan fazla para harcadı.
Koalisyon güçlerinin Afganistan'dan çekilmesinin ardından Afgan Hava Kuvvetleri'nin sorun yaşaması ihtimali bulunuyor.
REKLAM
Afgan jetleri büyük ölçüde yabancı sözleşmeli personel tarafından kullanılıyor. Yabancı güçlerin Afganistan'dan çekilmesi sürecinde bu sözleşmeli personel de ülkeden ayrılacak.
Afgan yetkililer, koalisyonun kendilerine gerekli bakımı yapmak için hiç eğitim veya altyapı desteği vermediğini dile getiriyor.
Aynı durum, Amerikalıların Afgan ordusuna bıraktığı zırhlı araç ve ağır silahların çoğu için de geçerli.
Uzmanlara göre ABD, Afganistan'da Batı tarzı bir ordu eğitti. Özel Kuvvetler savaşa hazır olsa da düzenli ordu mensupları, yeterli eğitimden mahrum kaldı.
Washington merkezli Demokrasileri Savunma Vakfı (Foundation for the Defense of Democracies) isimli STK'nın kıdemli üyesi Bill Roggio'ya göre, koalisyon Afgan hükümetini ve ordusunu Batı desteğine aşırı bağımlı hale getirerek başarısızlığa uğrattı.
REKLAMMilyarlarca dolar paranın takibi
ABD'li yetkililer, Washington tarafından finanse edilen projeleri uzun süredir yerinde takip edemiyor. Çünkü ülke çapındaki kötüleşen güvenlik, ABD Büyükelçiliği personelinin hareketlerini büyük ölçüde kısıtladı.
Sopko'nun temmuz ayı raporuna göre, ABD'li danışmanlar, 2016'dan itibaren ağır zırhlı araçlar olmadan Kabil'deki ofislerinde Afgan güvenlik yetkilileriyle bile görüşemez duruma geldi. Daha sonraki süreçte gidecekleri görüşmelere sadece helikopterle gidebiliyorlardı.
Kabil'deki ABD Büyükelçiliği personeli, nisan ortasından beri asgari düzeye indirildi. Bir yetkili sefarette, hareket kabiliyeti sadece büyükelçilik yerleşkesiyle sınırlı bin 400 Amerikalının kaldığını ifade etti.
Roggio, ABD ve NATO'nun Afganistan'dayken bile yapılan yardımları denetlemekte zorlandığı bir ortamda ülkeden ayrıldıktan sonra bunun neredeyse imkansız hale geleceği değerlendirmesinde bulunuyor.
REKLAM