Dünyanın salgın sonrasında hem siyasi hem de ekonomik olarak yeni bir hal alacağı konusunda kimsenin şüphesi yok. Peki Covid-19 tek kutuplu küresel sistemin sonu mu? Yeni düzende NATO’nun rolü ne olabilir?
REKLAMTüm dünya koronavirüs ile nasıl mücadele edileceğini bulmaya çalışıyor. Virüsün yayılma hızı artıkça yaşanan kaygı seviyesi de yükseliyor. Almanya Şansölyesi Merkel’in de ifade ettiği gibi, insanlık II. Dünya Savaşı’ndan beri yaşanan en büyük felaketle yüzleşiyor. Virüsün yayılma hızını engellemek için sokağa çıkma yasakları uygulanıyor. Demokratik rejimler virüsün yayılmasını önlemek için gerekli tedbirleri almamakla itham ediliyor.
Dünyanın koronavirüs sonrasında hem siyasi hem de ekonomik olarak yeni bir hal alacağı konusunda kimsenin şüphesi yok.
Peki, daha önce Berlin Duvarı’nın yıkılması ile varlığı tartışılmaya başlanan NATO’nun, salgın sonrası oluşacak yeni uluslararası sistemde rolü ne olacak? NATO, dünyanın daha da belirsiz bir hal alacağı demokratik hak ve özgürlüklerin varlığının tehlikeye girebileceği yakın gelecekte güncel tehditlerle mücadele için ne yapmalı?
Koronavirüs küresel dengeleri nasıl etkileyecek?
Yeni NATO Stratejik Konsepti “Aktif Katılım ve Modern Savunma” temasıyla 19-20 Kasım 2010 tarihinde Lizbon’da kabul edildi. Buna göre NATO; değişen dünyada yeni yetenek ve ortaklıklarla yeni tehditlere karşı BM ve AB ile yakın iş birliği içerisinde mücadele kararı aldı. Dünya değişse bile, NATO ittifakının temel değerlerinin; özgürlük, barış ve ortak değerler toplumunu oluşturmak olduğu bir kere daha vurgulandı. Terörizm, uyuşturucu ticareti, insan kaçakçılığı, siber tehdit, enerji güvenliği, sağlık riskleri, iklim değişikliği ve su kıtlığı yeni güvenlik riskleri olarak belirlendi. Bireysel özgürlük, demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü koruma konusunda NATO’nun kararlı tutumun devam edeceği ve bu konuda ihtiyaca göre her zaman gerekli değişim ve dönüşüm yapılacağı da vurgulandı.
Şu anda koronavirüs ile mücadelede Avrupa ülkeleri başta olmak üzere dünyada bir liderlik krizi yaşanıyor. ABD küresel bir güç olarak virüs ile mücadelede öncü rol üstlenemedi. AB ve kurumları krizle mücadelede yetersiz kaldı. NATO ise henüz aktif olarak virüs ile mücadeleye katılmış değil. Virüs bu şekilde yayılmaya devam ederse, uluslararası sistemin güç yapısı değişecek, bunun küresel ölçekte hem siyasi hem de ekonomik sonuçları olacak.
Yaşanan kriz küresel üretimin temel ilkelerini şimdiden sarstı, küresel tedarik zincirinde sorunlar yaşanmaya başladı. Hükumetler şirketleri, çok aşamalı, çok ülkeli tedarik zincirlerini yeniden değerlendirmeye zorluyor. Ortaya çıkan ekonomik hasar ve toplumsal çöküş, milliyetçiliğe, büyük güç rekabetine, stratejik ayrışmaya neden olacak. Uzun vadede, işletmelerin kapanması ve işsizliğin artması küresel büyümenin düşmesine neden olacak. Uluslararası sistem de büyük bir baskı altında kalacak. Ülkelerin kendi içerisinde yaşanacak istikrarsızlık çatışmalara neden olacak, otoriter eğilimler güç kazanacak.
Covid-19: Otoriter ve milliyetçi eğilimler güçlenebilir, demokratik haklar tehlikede
Vatandaşlar ve şirketler kendi devletlerinden koruma beklerken, devletler de kendi kırılganlıklarını azaltmak için yeni arayışlar içerisine girecek. Sınırlarının kapatılmasında olduğu gibi dünyada tüm dünyada küreselleşme yavaşlayacak ülkeler daha korumacı politikalar izleyecek. Daha kapalı, daha fakir ve daha baskıcı bir dünya ile karşılaşma ihtimalimiz hiç de az değil. Şimdiden hükümetler krizi kontrol altına almak için olağanüstü tedbirler uygulamaya başladı. Çin vatandaşlarını dijital karantina aldı. Vatandaşlarının tüm hareketlerini yakından izlemeye başladı. Singapur, Güney Kore ve Çin virüsü kontrol altına alırken, İtalya’da yaşanan durum dünyada BATI ülkelerinin imajını zedelemeye başladı.
Çin, Rusya ve Küba zor durumda bulunan İtalya’ya yardım eli uzatıyor. Çin virüsün yayılmasında sorumlu olmasına rağmen uyguladığı baskıcı yöntem ve dijital kontrol sistemi ile dünyaya kendi propagandasını yapıyor. Hatta Çin kendi dilindeki anlamına uygun olarak krizi fırsata çevirmeye başladı bile diyebiliriz.
İtalya’nın AB tarafından yalnız bırakılması, sınırların kapatılması kıta çapında halkın AB değerlerine olan inancını sarsacağı gibi, daha otoriter bir yönetim anlayışı benimseyen aşırı sağcı ve milliyetçi akımların Avrupa ülkelerinde kuvvetlenmesine neden olacak, demokrasi, insan hak ve özgürlükleri ile serbest piyasa ekonomisi kuralları daha çok tartışılacaktır.
Koronavirüs insanların canını tehdit ettiği gibi demokrasi ve serbest piyasa ekonomisi kurallarının hâkim olduğu ABD liderliğindeki uluslararası sistemi de tehdit ediyor. Trump liderliğinde kendi menfaatlerini öncüleyen bir Amerika’nın, tek başına dünyanı içerisine düşeceği bu küresel krizden kurtarması, demokrasiye, insan haklarına ve serbest piyasa ekonomisi değerlerine tek başına sahip çıkması kimseyi ikna edemeyecektir. Dünyanın artık tek kutuplu bir küresel mekanizmayı kabul etmesi de mümkün değil.
Dünyanın yeniden bir otoriterlik girdabına girmemesi için uluslararası sistemde liderlik sorununun çözülmesi gerekiyor. Berlin Duvarının yıkılmasından sonra varlığı sorgulanan, ancak dünyadaki değişime ayak uydurarak bugüne kadar varlığını korunan NATO için bundan sonra yaşanacaklara uyum sağlaması daha da önemli.
NATO küresel bir liderlik sergilemeli
2010 Stratejik Konsepti ile birlikte küresel bir güvenlik teşkilatı rolüne bürünen NATO belirsizliğin ve öngörülemezliğin artacağı belki de kaotik şartların hâkim olacağı küresel sistemi; salgın hastalıklar ve küresel ısınmanın tehdit olarak kabul edileceği yeni bir güvenlik anlayışı ve teşkilatlanma ile üstleneceği liderlik sayesinde, yol kazasına uğratmadan demokrasi ve bireysel özgürlükler temelinde yeniden kurgulayabilir. Daha önce enerji güvenliği, siber tehditle mücadele, uzayın barışçıl amaçlarla kullanılması gibi konularda üstlendiği öncü rolünü salgın hastalıklar ve neden olabilecekleri ekonomik ve sosyal krizlerin yönetilmesi konusunda da göstererek, küresel dünyanın ihtiyacı olan çoklu liderlik mekanizması boşluğunu doldurabilir.
Özellikle uluslararası sistemin; koronavirüsün neden olduğu siyasi ve ekonomik değişim nedeniyle dönüşüme uğrayacağı bir ortamda Türkiye, bu dönüşüme ancak aktif NATO üyesi bir ülke olarak tesir edebilir ve kendisini koruyabilir. Bu nedenle dünyadaki değişimin doğru okunması durumunda Türkiye’deki NATO tartışmalarının sönümleneceğini söyleyebiliriz.
Yazar: Mehmet Cem Demirci - Deniz güvenliği uzmanı